- Geheime connecties met surveillancebedrijven
- Targeten van kwetsbare jongeren
- Betrokkenheid bij de Amerikaanse verkiezingen
- Betrokkenheid bij het Brexit-referendum
- Hoog tijd voor regelgeving en toezicht
In 2004 richtte Mark Zuckerberg ‘TheFacebook’ op als platform waarop Harvardstudenten met elkaar in contact konden komen en berichten, gegevens en aantekeningen konden uitwisselen. De site werd vervolgens uitgebreid naar andere universiteiten in de VS. Het werd al gauw een officieel bedrijf dat zich in California vestigde en uitgroeide tot de social mediagigant die we allemaal kennen – een platform met wereldwijd bereik dat vrienden, familie en collega’s met elkaar verbindt. Net als elk bedrijf heeft Facebook ups-and-downs gehad. Maar met name de laatste twee jaar haalt het bedrijf zich regelmatig problemen op de nek en is het verwikkeld in schandalen rond verkiezingsbeïnvloeding en ethiek die een grote impact hebben op de toekomst van digitale privacy.
Geheime connecties met surveillancebedrijven
De eerste alarmbellen gingen rinkelen toen bekend werd dat Facebook een geheime connectie had met het analyticsbedrijf Geofeedia. Dit bedrijf legt verbanden tussen posts op social media en locatiegegevens. Het maakt deze data op een kaart inzichtelijk zodat bijvoorbeeld politiekorpsen mensen in real time kunnen opsporen en monitoren. Gegevens zijn onder andere gebruikt bij de controversiële protesten in Ferguson in 2014. Een medewerker van Geofeedia vertelt in een email dat het bedrijf de protesten in Ferguson ‘met groot succes’ had weten te monitoren. In een rapport dat openbaar werd gemaakt door de American Civil Liberties Union (ACLU), werd vastgesteld dat het bedrijf overeenkomsten had met Twitter, Facebook en Instagram en van alle drie feeds van openbare posts binnenkreeg. Niet alleen ontving Geofeedia data met de getagde locatie, maar ook de upload-locatie. Hiermee kon het bedrijf op datum, locatie en hashtag filteren en werd lokale surveillance op social media wel heel eenvoudig. Uit interne e-mails blijkt dat posts al na 20 minuten zichtbaar waren in Geofeedia. In een verklaring meldde Geofeedia dat het tegen hun beleid was om hun software te gebruiken voor etnische profilering, zoals dat in Ferguson gebeurd zou zijn.
Kalev Leetaru rapporteert voor Forbes: “Facebook ontkende op de hoogte te zijn van de manier waarop Geofeedia deze gegevens gebruikte, maar toen de ACLU een e-mail ontdekte waarin werd verwezen naar een vertrouwelijke overeenkomst tussen Geofeedia en Facebook om het bedrijf van extra Facebook-gegevens te voorzien, weigerde Facebook verder commentaar te leveren”. De geheime relatie werd uiteindelijk verbroken. De kans is groot dat Facebook volledig op de hoogte was van de praktijken, waarom anders die geheimzinnigheid?
Targeten van kwetsbare jongeren
De misstappen van Facebook volgen elkaar in ijltempo op. Leetaru merkt op dat men in 2017 ontdekte dat het social media platform “geheim onderzoek had gedaan bij meer dan 6,4 miljoen Australische jongeren vanaf 14 jaar om te bepalen wanneer ze het meest kwetsbaar waren en zich waardeloos of een mislukking voelden, zodat adverteerders hen op het juiste moment konden targeten. Toen details van het geheime onderzoek uitlekten, antwoordde Facebook dat ze hun ethische beoordelingsproces niet hadden nageleefd maar dat dit slechts een kwestie van ‘onoplettendheid’ geweest was”.
En dat was niet de laatste keer dat Facebook zich op kinderen richtte. Afgelopen december werd Messenger Kids in het leven geroepen, een messaging app voor kinderen tussen 6 en 12 jaar. Casey Newton schrijft voor The Verge: “Er werd niet gezegd hoe het bedrijf geld zou verdienen aan de app, maar het zou geen advertenties bevatten. Er werd niet uiteengezet of ouders toegang zouden hebben tot de gegevens die over hun familie worden verzameld, of hoe die gegevens zouden kunnen worden gebruikt”. Wij denken dat het de bedoeling is dat deze door ouders gecreëerde ‘schaduwprofielen’ omgezet worden in volwaardige gebruikersaccounts waarmee kinderen in het Facebook-systeem terechtkomen. Newton zegt: “Facebook kan hier honderden miljoenen minderjarige gebruikers mee verzamelen. Vervolgens is het dan nog maar een kwestie van één klik en de kinderen kunnen, zodra ze 13 zijn, direct volwaardige Facebookgebruikers worden”. In een paar maanden tijd hebben meer dan honderd deskundigen op het gebied van de gezondheid van kinderen opgeroepen tot sluiting van de app. Als je kijkt naar de manier waarop Facebook zonder scrupules de Australische jeugd objectiveert, hoef je niet te raden wat ze met deze Amerikaanse kinderen van plan zijn.
Betrokkenheid bij de Amerikaanse verkiezingen
Het wordt nog schokkender. In 2016, tijdens de presidentsverkiezingen in de VS, werd Facebook door Russische agenten betaald om kiezers te beïnvloeden. Een jaar later, in september vorig jaar, onthulde Facebook dat ze de Russen misschien onbewust in de kaart hebben gespeeld. Nicholas Thompson en Fred Vogelstein schrijven voor Wired: “De Russen hebben Facebook 100.000 dollar betaald voor ongeveer 3.000 advertenties om de Amerikaanse politiek tijdens de verkiezingen in 2016 te beïnvloeden. Facebook heeft deze openbaringen proberen te bagatelliseren: Het ging maar om een beperkt aantal advertenties en de kosten waren laag. Bovendien zou Facebook ze niet plaatsen. Het zou het publiek niet opvallen en men zou niet in de gaten hebben waar ze voor waren”. Wederom een duidelijk patroon van ontkennen, bagatelliseren en geheimhouden.
Een invloedrijke veiligheidsonderzoeker, Renée DiResta, realiseerde zich dat het hier niet om een vergissing ging: “Toen ging het niet meer om incompetentie maar om kwaadwilligheid,” rapporteert Wired. Verdere onthullingen in oktober bevestigden dit. Uit onderzoek van het Amerikaanse congres was gebleken dat Russische trolaccounts nepberichten hadden verspreid met als voornaamste doel raciale spanningen te verhogen en verdeeldheid te zaaien. De berichten werden meer dan 340 miljoen keer gedeeld, maar Facebook claimt hier niets van gemerkt te hebben.
Jonathan Albright, journalist en onderzoeker bij het Tow Center for Digital Journalism, vond deze berichten op een third-party analytics platform. Thompson en Vogelstein schrijven: “Er waren berichten die aandrongen op de afscheiding van Texas en andere moedigden raciale antipathie aan. Bovendien waren er politieke posts die Clinton beschreven als ‘die moorddadige anti-Amerikaanse verrader Killary’. Vlak voor de verkiezingen drong het Blacktivist-account er bij aanhangers op aan om bij Clinton uit de buurt te blijven en in plaats daarvan op Jill Stein te stemmen”. De intentie hier was overduidelijk en de onderzoekers konden niet geloven dat Facebook hier geen wetenschap van had. Dianne Feinstein, een Amerikaanse senator, zei tegen het bedrijf: “Jullie hebben deze platforms gecreëerd en nu worden ze misbruikt. Jullie moeten hier iets aan doen. Anders gaan wij zelf tot actie over”.
Betrokkenheid bij het Brexit-referendum
Het laatste schandaal rond Cambridge Analytica zal je niet ontgaan zijn. Naar aanleiding van de eerder beschreven situatie met de tieners in Australië, waarschuwt Leetaru: “Het feit dat twee Facebook-researchers onderzoek kunnen doen naar een buitengewoon gevoelige kwestie onder zo’n kwetsbare bevolkingsgroep, en de resultaten zomaar door kunnen spelen naar adverteerders zonder dat hun werk ooit ethisch beoordeeld is en, volgens Facebook, zonder hun medeweten en goedkeuring, laat zien dat Facebook onvoldoende centrale controle heeft over wat hun eigen onderzoekers met de data van facebookgebruikers doen”. Iets soortgelijks is kennelijk bij Cambridge Analytica gebeurd.
Cambridge Analytica werd in 2016 door de Trump- en Cruz-campagnes in de arm genomen om accountgegevens van Facebook te gebruiken waarmee ze politieke advertenties specifiek op ontvankelijke kiezers konden richten. Om hiervoor een systeem te kunnen bouwen, heeft Cambridge Analytica volgens Patrick Greenfield van The Guardian “zonder toestemming informatie verzameld uit meer dan 50 miljoen Facebookprofielen. Van medewerkers van Cambridge Analytica, waaronder de op non-actief gezette CEO Alexander Nix, bestaat ook videomateriaal waarop te zien is hoe ze opscheppen over het gebruik van verzonnen seksschandalen, nepnieuws en vuile trucs om verkiezingen over de hele wereld te beïnvloeden”. De Facebook data is volgens Christopher Wylie, de klokkenluider die de praktijken van Cambridge Analytica aan het licht bracht, ook gebruikt in de aanloop naar het Britse referendum over de Brexit. Dit wordt momenteel wordt onderzocht door de Britse Electoral Commission.
Volgens een voormalige Facebook-manager “hebben honderden miljoenen Facebookgebruikers hun privégegevens waarschijnlijk op dezelfde manier door privébedrijven laten gebruiken”. In 2012 verliet hij Facebook uit frustratie over het gebrek aan actie op dit front; hij had toen al aangegeven dat er een enorm probleem was. Hij vertelde Paul Lewis van The Guardian: “Ik maakte me zorgen over het feit dat alle data van Facebook-servers die naar ontwikkelaars ging, niet door Facebook kon worden gemonitord. Dus we hadden geen idee wat ontwikkelaars met de gegevens deden”. Wij weten het nog steeds niet, en het lijkt erop dat de woorden van Zuckerberg door steeds meer mensen in twijfel getrokken worden.
Hoog tijd voor regelgeving en toezicht
Wat betekent dit allemaal voor de toekomst van social media en privacy? Wij denken dat er actie ondernomen moet worden. We anticiperen op zijn minst op strenge regelgeving en rechtsbescherming, zoals de General Data Protection Regulation (GDPR), de nieuwe Europese privacywetgeving die volgende maand de Nederlandse AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming) vervangt. Hierin wordt data gedefinieerd als “alle informatie met betrekking tot een persoon (privépersonen, personen bij bedrijven of publieke personen). Dus namen, adressen, foto’s, e-mailadressen, bankgegevens, locatiegegevens, posts op social media, medische informatie of het IP-adres van een computer”.
In de praktijk zou deze wet het eigendomsrecht van gegevens beperken tot de persoon in kwestie, waardoor het soort gedrag wat we in dit artikel beschrijven illegaal zou worden. En we verwachten ook meer toezicht op het digitale domein, waarbij Amerikaanse toezichthouders de praktijken in Silicon Valley onder de loep gaan nemen. Sinds dit schandaal als de spreekwoordelijke druppel in het nieuws kwam, gaat het niet goed met Facebook.
Wij zijn in ieder geval benieuwd naar de toekomst van social media en blijven Facebook – beter dan ooit – in de gaten houden.
