- De stijgende zeespiegel vormt een ernstige bedreiging voor kustgemeenschappen
- Drijvende steden – een mogelijke oplossing?
- OCEANIX – een duurzame drijvende stad
- De ontwikkeling van Maldives Floating City
- Waterbuurt – De drijvende wijk van Amsterdam
- ’s Werelds eerste ‘drijvende boerderij’ zorgt voor duurzame landbouw
- Hoe zou het zijn om op een kunstmatig drijvend eiland te wonen?
De zeespiegel stijgt snel als gevolg van klimaatverandering. Dit vormt een ernstige bedreiging voor de wereldbevolking als geheel, aangezien een groot deel hiervan in kustgebieden woont, waardoor het risico op grootschalige verwoesting en ontheemding toeneemt. Gelukkig zijn er ontwerpen voor drijvende communities – in verschillende stadia van ontwikkeling en implementatie – waar stijgende zeespiegels geen (nadelige) invloed op hebben. Deze communities kunnen niet alleen hun inwoners bescherming en huisvesting bieden, maar ook een voorbeeldfunctie vervullen bij wereldwijde inspanningen op het gebied van duurzame ontwikkeling.
De stijgende zeespiegel vormt een ernstige bedreiging voor kustgemeenschappen
De zeespiegel is in bijna 3000 jaar tijd niet zo snel gestegen als in de afgelopen eeuw, wat heeft geleid tot kusterosie, dramatische weersomstandigheden, vervuiling van zoetwater en gewassen en problemen voor laaggelegen kustgebieden. Wetenschappers schatten dat driekwart van de zeespiegelstijging in de afgelopen vier decennia is veroorzaakt door smeltende gletsjers en de thermische uitzetting van de oceanen. Het smelten van de gletsjers op Antarctica alleen al zou tegen het einde van de eeuw tot een zeespiegelstijging van meer dan een meter kunnen leiden. Dit vormt een enorme bedreiging voor miljarden mensen – ongeveer 40 procent van de wereldbevolking woont binnen een straal van 100 kilometer van de kust, waarvan 10 procent in kustgebieden op minder dan 10 meter boven zeeniveau.
De schade aan havens door de stijgende zeespiegel kan tegen 2050 oplopen tot meer dan €100 miljard. Volgens een VN-rapport eerder dit jaar lopen kuststeden en kleine eilandstaten (SIDS) – waarin vele miljoenen mensen wonen – extra veel risico door zeespiegelstijging. Er moeten dus urgent oplossingen voor deze bedreiging gevonden worden. Het rapport raadt met klem aan om “grote stappen te zetten naar veerkrachtigere, evenwichtigere en duurzamere steden” om een ongekende humanitaire, economische, en maatschappelijke catastrofe te voorkomen. Als er geen oplossing wordt gevonden, zullen vele miljoenen mensen hun huizen moeten verlaten en klimaatvluchtelingen worden, met alle wereldwijde gevolgen van dien. Er zijn nu al overigens al veel gevolgen zichtbaar: overstromingen komen steeds vaker voor en de bevolkingsgroei in kuststeden leidt tot woningtekorten, waardoor nieuwbouwwijken steeds dichter bij het water komen te liggen.
“De transitie naar de New Urban Agenda vraagt om disruptieve innovatie op grote schaal. Als reactie op snel veranderende omgevingsomstandigheden moeten we nieuwe oplossingen vinden voor de manier waarop we steden bouwen en kwetsbare gemeenschappen beschermen.”
Rapport Tweede VN-rondetafel over duurzame drijvende steden
Drijvende steden – een mogelijke oplossing?
De aanpak van de klimaatcrisis vereist meerdere benaderingen die soms sterk uiteenlopen. Natuurlijk is de noodzaak om de CO2-uitstoot te verminderen dringend, en voorkomen dat de zeespiegel zoveel stijgt als verwacht wordt met onze huidige levensstijl is de beste oplossing. Het is echter ook op praktisch niveau essentieel om noodplannen te maken om ons aan te passen aan de stijgende zeespiegel en de daaruit voortvloeiende schade te beperken. Een manier waarop gemeenschappen zich kunnen aanpassen aan deze kolossale klimaatverandering, is door drijvende steden te creëren. Het VN-rapport noemt veel voordelen van drijvende steden: ze zijn overstromingsbestendig, kunnen worden verplaatst naar gebieden waar noodhulp (bijvoorbeeld huisvesting, energie, en medische benodigdheden) nodig is, en bieden nieuw ‘land’ aan kuststeden met woningtekorten. Drijvende steden kunnen ook volledig CO2-neutraal worden ontworpen, waardoor de duurzame samenlevingen van de toekomst worden gecreëerd. Het idee van drijvende steden is meer dan alleen een abstract concept – er zijn nu al concrete voorbeelden in ontwikkeling.
OCEANIX – een duurzame drijvende stad?
Een opmerkelijk voorbeeld van een drijvend stadsontwerp is het Oceanix-project, een plan uit 2019 dat aan de kust van de Zuid-Koreaanse stad Busan ontwikkeld moet worden. Het plan is om in 2023 met de bouw van de oceaannederzetting te beginnen. Busan ligt op een plek die bijzonder kwetsbaar is voor stijgende zeespiegels en het populaire strand van Haeundae zou mogelijk al in 2030 onder water kunnen staan. Uit een studie gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Sustainability blijkt dat Busan in de jaren 2010 te maken had met zeer ernstige overstromingen. Deze ongunstige omstandigheden maken de stad een ideale plek voor het testen van het Oceanix-prototype. De nederzetting zal bestaan uit drie afzonderlijke drijvende platforms die door bruggen met elkaar en met het vasteland verbonden zijn. Het Lodging-platform is bedoeld voor toeristen en bezoekers en zal bovendien plaats bieden aan restaurants, winkels, en andere gemeenschappelijke activiteiten. Het Research-platform zal zich richten op het verbouwen van voedsel in hydrocultuurtorens en het Living-platform zal huisvesting bieden aan fulltime bewoners.
Dit is slechts een klein deel van de mogelijkheden van dit ambitieuze project. Zo is het architectenbureau dat leiding geeft aan het ontwerp van de nederzetting bijvoorbeeld van plan om kleinere ‘dorpen’ te laten samenkomen in een grotere metropool met de naam Oceanix City, die meer dan 10.000 inwoners zou kunnen huisvesten. De stad zelf is ontworpen om volledig op hernieuwbare energie te draaien. Fotovoltaïsche panelen, die thermische energie omzetten in elektriciteit, zullen op daken en andere oppervlakken worden geïnstalleerd, waardoor alle energie van de stad wordt opgewekt. Er worden ook zonne- en windenergiesystemen ingezet en systemen met een gesloten circuit die water verzamelen en filteren voor hergebruik. De platforms zelf zullen worden gemaakt van Biorock, een materiaal dat schade aan oceaanecosystemen kan herstellen. Biorock kan koolstofdioxide absorberen en mineralen uit zeewater opnemen om een zelfvoorzienende, zelfherstellende coating te vormen. Oceanix City zou niet alleen een toevluchtsoord kunnen bieden maar ook een alternatief model voor de duurzame nederzettingen van de toekomst.
De ontwikkeling van Maldives Floating City
De Zuid-Aziatische archipel van de Malediven is het laagst gelegen land ter wereld. Tijdens de VN-klimaatconferentie van 2021 waarschuwde de president van de Malediven, Ibrahim Mohamed Solih, dat “onze eilanden langzaam één voor één door de zee worden overspoeld… Als we deze ontwikkelingen geen halt toeroepen zullen de Malediven tegen het einde van deze eeuw niet meer bestaan”. Rapporten van NASA en de US Geological Survey ondersteunen deze uitspraak. De Malediven worden als gevolg van de stijgende zeespiegel in ernstiger mate geconfronteerd met een existentiële dreiging dan welk ander land ook, maar de bewoners werken aan mogelijke oplossingen. Koraalriffen kunnen bijvoorbeeld tot 97 procent van de kracht van golven absorberen, waardoor erosie aanzienlijk wordt verminderd. Op de Malediven bestaan al lang koraalrestauratie- en beschermingsprojecten, meer recentelijk zelfs met het MARS-ontwerp (Modular Artificial Reef Structure) dat koraalriftransplantaties op 3D-geprinte structuren plaatst.
Maar het meest ambitieuze project van de Malediven is zijn eigen drijvende stad – 5.000 wooneenheden vastgeklonken aan de zeebodem – waarvan de bouw in 2023 van start gaat. Het Maldives Floating City-project komt voort uit een partnerschap tussen de nationale overheid en het in Nederland gevestigde bedrijf Dutch Docklands dat door architect Koen Olthuis en ontwikkelaar Paul van de Camp werd opgericht. De nederzetting zal dichtbij de huidige hoofdstad Male en de bijbehorende luchthaven geïnstalleerd worden en de bouw ervan zal naar schatting vijf jaar in beslag nemen. In Maldives Floating City komen huizen, winkels, restaurants, hotels, en meer. Het ‘eiland’ is ontworpen om toeristen, Maldiviërs en zelfs nieuwe inwoners uit het buitenland aan te trekken. Het zal ook autovrij zijn, met vervoer via boten, fietsen, en elektrische buggy’s.
Waterbuurt – De drijvende wijk van Amsterdam
Omdat ons laaggelegen Nederland al eeuwenlang regelmatig te maken heeft gehad met overstromingen zijn we eraan gewend om ons hieraan aan te passen, bijvoorbeeld door veel steden rond kanalen te bouwen. Het is dan ook geen verrassing dat er zoveel innovaties op het gebied van drijvende nederzettingen uit Nederland komen. Een voorbeeld hiervan in Nederland zelf is de Waterbuurt, een kleine wijk met bijna 100 drijvende woningen aan het IJmeer bij Amsterdam. Elk huis is gebouwd op een vlot van 100.000 kilogram, dat een holle cementkubus bevat om water te verplaatsen en drijfvermogen te creëren. Deze kubussen moeten precies volgens specificaties en zonder scheuren of structurele schade worden gebouwd, anders kunnen de vlotten omslaan. Om de vlotten op hun plaats te houden, zitten ze vast aan twee stalen palen die onder het meer zijn ingebed. Bovendien zijn alle huizen via steigers verbonden. Voor de Waterbuurt is een forse uitbreiding gepland, met een uiteindelijke doelstelling van 18.000 woningen.
’s Werelds eerste ‘drijvende boerderij’ zorgt voor duurzame landbouw
De Waterbuurt is niet de enige drijvende nederzetting in Nederland. De Floating Farm in Rotterdam, bijvoorbeeld, is gebouwd op drijvende structuur zodat “zuivel op een duurzame, innovatieve, transparante manier geproduceerd kan worden, met dierenwelzijn als topprioriteit”. De Floating Farm is gebouwd door vastgoedontwikkelaar Beladon en huisvest ongeveer 40 runderen die meer dan 300.000 liter melk per jaar produceren. Peter Van Wingerden, de oprichter van Beladon en CEO van de Floating Farm, stelt: “Door te bouwen op het water zijn we klimaatadaptief. Dus hoeveel regen er ook valt of hoe hoog de zeespiegel ook wordt, we kunnen altijd gezond voedsel produceren”. Het feit dat de boerderij dichtbij stedelijke gebieden is, is een van de belangrijkste voordelen – het transport van de producten naar de inwoners van Rotterdam is sneller, goedkoper, en minder schadelijk voor het milieu dan dat van meer landelijke boerderijen. De boerderij is ontworpen rond een modulaire bouwconstructie die “dieper onder water kan en bovendien ook veel hoger op het water. We kunnen het ook zo schaalbaar maken als we willen”. Van Wingerden en het team hebben ook nog plannen voor een drijvende boerderij met 7.000 kippen en een moestuin van 2.000 vierkante meter. Het bedrijf is daarnaast in gesprek met andere steden overal ter wereld om nog meer drijvende boerderijen op te zetten.
“Elke stad die het belang van gezonde voedselconsumptie inziet, begrijpt dat de beste manier is om dit gezonde voedsel zo dicht mogelijk bij de consument te produceren. Zo creëer je ook bewustwording.”
Peter Van Wingerden, CEO Drijvende Boerderij Rotterdam
Hoe zou het zijn om op een kunstmatig drijvend eiland te wonen?
Behalve dat het een veelbelovende oplossing biedt voor de problematiek rond de stijgende zeespiegel, kan het creëren van drijvende nederzettingen ook woningtekorten oplossen. Dit zou zelfs bewoners kunnen aantrekken die ver van kustgebieden wonen en moeite hebben om betaalbare huisvesting te vinden. Omdat de vraag naar drijvende woningen waarschijnlijk zal groeien, zijn er vragen over hoe bewoners zouden worden geselecteerd, hoe drijvende nederzettingen financiële ongelijkheid zouden kunnen helpen oplossen en hoe het leven op een zo’n kunstmatig eiland eruit zou zien. In 2019 onthulde een VN-conferentie over duurzame drijvende steden de meest voorkomende zorgen van studenten die de lezingen vanuit Nairobi via een videolink bekeken. Een kwestie die werd aangekaart was het mogelijke gevoel van isolement, met name voor jongere mensen die misschien dichtbij steden willen wonen omdat deze allerlei kansen bieden. Een andere student van MIT was echter hoopvoller: “Ik ben opgegroeid op een eiland in de Pacific Northwest… Als we iets creëren dat de hechte cultuur en mentaliteit van duurzaamheid kan bevorderen die we daar hadden, heeft dit echt wel kans van slagen”.
VN plaatsvervangend secretaris-generaal Amina J. Mohammed weerspiegelde dit optimisme. “We hebben echt een kans om iets te doen. We kunnen leren van universiteiten, van jonge mensen, partners van buitenaf… en hiervan een lichtend voorbeeld maken. Dit kan voor miljoenen mensen mogelijkheden bieden om aan de kust te wonen zonder dat ze bij hoogwaterproblemen landinwaarts hoeven te gaan”. Mohammed heeft persoonlijke ervaring met de uitdagingen van het kustleven. Als Nigeria’s minister van Milieu zag ze hoe honderdduizenden mensen leefden in Makoko, een enorme sloppenwijk voor de kust die bestaat uit vlotten en boten die aan elkaar vastgemaakt zijn. Hoewel Makoko eigenlijk voortkwam uit de eigen oplossingen van bewoners in plaats van uit overheidsplanning of officiële ontwikkeling, biedt het een werkbaar model voor drijvende nederzettingen, zelfs in economisch achtergestelde gebieden. De vergrijzende wereldbevolking is een ander probleem dat dankzij drijvende nederzettingen kan worden opgelost. Ook al zouden jongeren misschien niet snel naar drijvende steden verhuizen, voor ouderen zou het leven daar zeer geschikt kunnen zijn, waardoor drijvende nederzettingen veelbelovende opties zijn voor bejaardenhuisvesting. Naarmate de zeespiegel stijgt, zullen drijvende steden waarschijnlijk in omvang en aantal toenemen. En net als steden op het vasteland, zullen ze goed moeten worden gepland en ontworpen om hun burgers een hoge levenskwaliteit te bieden.
