- Het concept van ‘gratis geld’ wint aan populariteit
- Het basisinkomen werd al door verschillende grote denkers in de geschiedenis voorgesteld
- Er zijn verschillende landen die al met het basisinkomen experimenteren
- Het ziet er niet naar uit dat de VS het voortouw neemt
- Gratis geld: de voors en tegens
- Hoe gaan we dat allemaal betalen?
- Is het gegarandeerde basisinkomen utopisch?
Als gevolg van de exponentiële ontwikkelingen in de automatisering zitten miljoenen caissières, fabrieksarbeiders, werknemers in fastfoodrestaurants en chauffeurs over tien tot twintig jaar zonder werk. Nu grote delen van de wereldbevolking in de toekomst werkloos zullen zijn, moeten overheden wellicht overwegen een onvoorwaardelijk basisinkomen in te stellen: een gegarandeerd maandelijks bedrag voor iedere burger. Dit zou een eind maken aan armoede, en de sociale rechtvaardigheid en individuele vrijheid van mensen ten goede komen. Is het idee van een basisinkomen nog steeds utopisch of zit het er eindelijk aan te komen?
Het concept van ‘gratis geld’ wint aan populariteit
Onderzoek heeft aangetoond dat 40% tot 75% van alle banen wereldwijd in de komende twintig jaar als gevolg van automatisering zal verdwijnen. Laaggeschoolde werknemers zoals die in de transportsector, de productie, office management en logistiek zijn waarschijnlijk de eersten die vervangen worden door robots. Met de modernisering van het wereldwijde personeelsbestand komt het idee van een onvoorwaardelijk basisinkomen dan ook steeds vaker in beeld. Elon Musk, ondernemer, futurist en CEO van SpaceX, Tesla en SolarCity zegt: “Er is een vrij goede kans dat we als gevolg van de automatisering uiteindelijk een gegarandeerd basisinkomen hebben, of iets soortgelijks. Ik zou niet weten hoe we het anders zouden moeten oplossen. Ik denk dat dat is wat er gaat gebeuren.” En Musk is niet de enige die hier zo over denkt. Verschillende landen experimenteren al met het basisinkomen.
Het basisinkomen werd al door verschillende grote denkers in de geschiedenis voorgesteld
Het idee van gratis geld is zeker niet nieuw. Het werd al door enkele van de grootste filosofen en economen in de geschiedenis, waaronder een aantal Nobelprijswinnaars, voorgesteld. In de middeleeuwen uitte Thomas More, humanist, schrijver en politicus het idee in zijn beroemde boek Utopia. De Amerikaanse Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948) belooft zelfs dat deze utopie op een dag werkelijkheid wordt. Halverwege de jaren zeventig waren er verschillende experimenten met het basisinkomen. Tijdens project Mincome kreeg een aantal burgers in de provincie Manitoba in Canada elke maand een gratis geldbedrag. Het doel was om te zien wat de gevolgen van dit basisinkomen zou zijn. Zouden mensen stoppen met werken? Hun geld verspillen en arm blijven? De resultaten waren opmerkelijk. Het bleek dat het leven in het gebied aanzienlijk was verbeterd. De meeste mensen waren gewoon blijven werken, er waren minder ziekenhuisopnames en minder tieners die school vroegtijdig verlieten – sterker nog, er waren hogere slagingspercentages op de middelbare school. In meer recente studies zoals in het Verenigd Koninkrijk vond men indrukwekkende correlaties tussen gratis geld en verminderde ongelijkheid, misdaad, ondervoeding, tienerzwangerschappen en kindersterfte. Tijdens dezelfde periode nam men ook economische groei waar en lagen de slagingspercentages op de scholen hoger.
Econoom Charles Kenny, onderzoeker aan het Centre for Global Development in Washington, zei onlangs: “De reden waarom arme mensen arm zijn, is omdat ze niet genoeg geld hebben. Geld geven is dan ook een geweldige manier om dat probleem op te lossen.”
Ook al zijn er diverse versies van het basisinkomen, het concept heeft altijd steun gehad van zowel rechts als links, zij het om verschillende redenen. Rechtse econoom Milton Friedman, bijvoorbeeld, omarmde het idee, net als Dr. Martin Luther King. In 1967 zei hij: “Ik ben er nu van overtuigd dat de eenvoudigste oplossing voor armoede is om het direct af te schaffen door een nieuwe veelbesproken maatregel: een gegarandeerd inkomen.” Zelfs President Richard Nixon heeft herhaaldelijk geprobeerd een vorm van een gegarandeerd basisinkomen tot wet te maken. In 1970 werd het voorstel met een grote meerderheid in het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden aangenomen. Vervolgens werd het door de Commissie van de Amerikaanse Senaat afgewezen en uiteindelijk in 1972 definitief afgekeurd omdat men van mening was dat ‘je moet werken voor je geld.’ De hernieuwde belangstelling van vandaag wordt gedreven door de angst voor de automatisering en het daaruit voortvloeiende verlies van arbeidsplaatsen.
Er zijn verschillende landen die al met het basisinkomen experimenteren
Het ‘Money for Nothing’ experiment
De actiegroep Basisinkomen 2018 wil de Nederlandse regering vragen om een referendum over een gegarandeerd basisinkomen. Meer dan 600,000 mensen die een basisinkomen van 1,000 euro per volwassene en 200 euro per kind ondersteunen hebben de petitie inmiddels ondertekend, wat betekent dat de Tweede Kamer het voorstel in behandeling neemt en er ook over stemt. Een woordvoerder van de groep zei dat een basisinkomen voldoet aan de fundamentele behoeften van mensen en hen voorziet van voldoende veiligheid en vrijheid om hun eigen keuzes te maken. Denk daarbij aan het starten van een eigen bedrijf op basis van hun roeping of talenten, of het doen van vrijwilligerswerk. Hij voegde eraan toe dat we de bureaucratie met een gegarandeerd basisinkomen kunnen terugdringen en de huidige sociale uitkeringen kunnen vervangen.
Het tweejarige ‘Money for Nothing’ experiment is een samenwerkingsverband tussen de Gemeente Utrecht en Loek Groot, universitair hoofddocent Economie van de publieke sector aan de Utrecht University School of economics (USE). Tijdens de pilot krijgen 250 Utrechtenaren die momenteel een bijstandsuitkering ontvangen een gegarandeerd, onvoorwaardelijk inkomen van 960 euro per maand. Groot hoopt dat het experiment helderheid zal scheppen over de vraag of een basisinkomen effectiever is dan het huidige welvaartssysteem. Dit huidige systeem doet volgens de professor niet genoeg voor de mensen en is eigenlijk geldverspilling. Het experiment gaat in januari 2017 van start en moet ook de stelling dat gratis geld mensen lui maakt bevestigen of ontkrachten.
Zwitserland
Zwitserland hield onlangs een referendum over een voorstel voor een maandelijks inkomen van $2,500 per volwassene en $600 voor elk kind onder de 18. Hoewel het afgewezen werd door bijna 80 procent van de kiezers geloven vele voorstanders dat het idee van een gegarandeerd basisinkomen nog lang niet ‘dood’ is.
Finland
Finland bereidt zich voor op pilots met verschillende vormen van het gegarandeerd basisinkomen. De pilots worden in 2017 en 2018 uitgevoerd. Net als in Nederland is het Finse systeem van sociale zekerheid ingewikkeld geworden. Het basisinkomen wordt gezien als een manier om de verzorgingsstaat op te schonen. Volgens het ministerie van Sociale Zaken en Volksgezondheid, zijn de resultaten van de pilots in 2019 beschikbaar.
Oeganda
Als onderdeel van een documentaire is de Belgische liefdadigheidsorganisatie ‘Eight’ momenteel bezig met de voorbereidingen voor een basisinkomen pilot in Oeganda. Socioloog Maarten Goethals en filmmaker Steven Janssens, oprichters van de organisatie, willen de wereldwijde ongelijkheid terugdringen en iedereen de kans geven zich te ontwikkelen. Een gezin van een volwassene en twee kinderen in arme regio’s heeft maandelijks ongeveer $34 nodig om te overleven en de primaire focus van de organisatie is om de impact van dit basisinkomen op de lokale economische ontwikkeling te meten. Ook de impact op betrokkenheid van burgers in democratische instellingen en de participatie van vrouwen en meisjes in onderwijs wordt bestudeerd.
Verenigde Staten
Het is niet erg waarschijnlijk dat de VS het voortouw neemt als het gaat om een gegarandeerd basisinkomen. Y-Combinator, een bedrijf in Silicon Valley is momenteel echter bezig met een kortdurend pilotprogramma met een aantal inwoner van Oakland, om de impact van een onvoorwaardelijk basisinkomen te onderzoeken. Het doel is om vast te stellen of een basisinkomen de vrijheid bevordert en wat mensen zouden doen met deze vrijheid. Als de pilot succesvol is wil het bedrijf daarna nog grotere, langere pilots uitvoeren.
Het ziet er niet naar uit dat de VS het voortouw neemt
Omdat landen als Nederland en Finland klein en homogeen zijn en al vele sociale voorzieningen bieden is de kans op een onvoorwaardelijk basisinkomen in die landen het grootst. Voor de VS lijkt het er voorlopig niet in te zitten omdat het geen verzorgingsstaat is. Hoewel President Obama erin geslaagd is de Patient Protection and Affordable Care Act in te voeren, een goedkope ziektekostenverzekering voor armen, kinderen, zwangere vrouwen en gehandicapten, lijkt het erop dat Donald Trump deze zorgwet vanwege de hoge kosten zal schrappen.
Gratis geld: de voors en tegens
Tegenstanders van het onvoorwaardelijk basisinkomen vrezen dat men massaal ontslag zal nemen, dat het mensen demoraliseert, lui maakt en een lager BBP tot gevolg heeft. Anderen denken dat arme mensen niet met geld kunnen omgaan en dat ze daarom arm zijn. Bovendien zeggen tegenstanders dat niemand meer beroepen als stratenmaker, vuilnisman of plantsoenwerker zal willen uitvoeren. Waar voorstanders gratis geld eerlijk vinden, menen tegenstanders dat een basisinkomen geen onderscheid maakt tussen wie arm is door eigen toedoen zoals luiheid, of wie arm is door een handicap, ziekte, ontslag of andere omstandigheden. Zij vinden dat een basisinkomen het wel erg eenvoudig maakt voor profiteurs. Volgens Princeton-psycholoog Eldar Shafir en Harvard-econoom Sendhil Mullainathan, auteurs van ‘Schaarste: Hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen’, is het juist het gevoel van schaarste dat je aandacht gaat beheersen en voor schade zorgt. Het gebrek aan geld leidt ertoe dat mensen slechte financiële beslissingen nemen. Als men zich financieel geen zorgen hoeft te maken is de kans groter dat men goed met geld om leert gaan.
Ontwikkelingseconoom Charles Kenny zei dat de belangrijkste reden dat mensen arm zijn is dat ze niet genoeg geld hebben. Andere deskundigen zijn van mening dat een basisinkomen eigenlijk inspireert tot innovatie en creativiteit, wat leidt tot een meer dynamische economie. Deze mensen kunnen bijvoorbeeld gaan studeren, parttime werken, een eigen bedrijf beginnen, hun talenten ontwikkelen en meer tijd doorbrengen met hun gezin. Werken, louter en alleen om de rekeningen te kunnen betalen en het hoofd boven water te kunnen houden, leidt in veel gevallen tot gevoelens van waardeloosheid, verbittering en depressie.
Hoe gaan we dat allemaal betalen?
Het financieel ondersteunen van elke burger is zeker geen eenvoudige opgave. De kosten van een basisinkomen is vaak een reden waarom het idee wordt bestreden of afgewezen. Er zijn verschillende manieren waarop een basisinkomen kan worden gefinancierd. Men kan de BTW verhogen, maar die zal dan tot mogelijk 30% verhoogd moeten worden, of de vermogensbelasting of inkomstenbelasting moet omhoog. Een verhoging van de BTW heeft echter grote bezwaren en niet in de minste plaats door de oneerlijke verdeling van de lasten. Sommige economen menen dat met een dergelijke aanpak de lastendruk toeneemt.
Het basisinkomen zou ook het huidige sociale stelsel van toeslagen en uitkeringen kunnen vervangen waardoor het betaalbaar wordt en men de bureaucratie kan afschaffen. Dit laatste is echter een vrij uniek voorstel. ‘Thought leaders’ van BIEN (Basic Income European Network) hebben onlangs aangegeven dat een onvoorwaardelijk basisinkomen een aanvulling zou moeten zijn op het sociale vangnet, geen vervanging ervan.
Is het gegarandeerde basisinkomen utopisch?
De ideeën over het basisinkomen maken wereldwijd een heropleving door. Zodra men het gaat zien als een soort verzekering tegen een steeds veranderende arbeidsmarkt met ongunstige vooruitzichten, zullen meningen veranderen en zullen we beseffen dat een basisinkomen niet utopisch is maar noodzakelijk. In 1792 riep de filosoof Thomas Paine van de tribune van de Nationale Vergadering: “Geen inkomsten, geen burger!” Tijdens de Franse Revolutie waarschuwde Paine dat de democratie alleen werkt als de burgers economisch vrij zijn, en beschikbaar om de economie tot bloei te brengen. Enkele jaren later, alleen en arm in de VS waar hij zich had teruggetrokken, overleed de filosoof, onderdrukt door de Terreur. De ideeën die hij heeft nagelaten hebben het sindsdien echter ver geschopt en zijn niet meer te stoppen. De tijd voor het basisinkomen lijkt nu echt aangebroken.
