- Lelijk eten krijgt een facelift
- Brood wordt bier en bier wordt brood
- Van vuilnisbak naar eettafel
- FutureFood – voedsel kweken op plastic?
- Upcycling wordt groot
Duurzaamheid is het buzzwoord van de 21e eeuw geworden en het is nu de gewoonste zaak van de wereld dat consumentenproducten gerecyclede componenten bevatten. De wereldbevolking zal in 2050 naar verwachting tot 9,7 miljard gestegen zijn, en het ziet ernaar uit dat de afvalberg gelijke tred houdt met die groei. Daarom moeten we creatiever denken over hoe we afval bruikbaar kunnen maken. Als we onze planeet – en onze toekomst – willen redden, zullen we individueel moeten denken en collectief moeten handelen en ons afval gaan gebruiken als bron voor nieuwe producten.
Maar individuele ideeën en uitvindingen zijn niet genoeg. Een ‘nieuwe’ benadering is de ‘blauwe economie’. ‘Groen’ is vaak duur (denk aan biologische producten of fairtrade kleding) maar met ‘blauw’ – geïnspireerd door het blauw van de lucht en de oceanen – wordt het milieu omarmd en wordt er in de basisbehoeften voorzien met wat lokaal voor handen is, uitgaande van samenwerking in plaats van concurrentie. De blauwe economie is een andere manier van economisch denken. Over de blauwe economie werd voor het eerst door Gunter Pauli gesproken in The Blue Economy: 10 years – 100 innovations – 100 million jobs, maar het concept komt steeds meer tot zijn recht en begint lokale en wereldwijde economieën langzaam maar zeker te hervormen.
Lelijk eten krijgt een facelift
Bijna een derde van al het voedsel in de wereld wordt weggegooid, en in ontwikkelde landen is de enige reden vaak dat er een oneffenheid of vlek op de groente of het fruit zit. In het Verenigd Koninkrijk wordt bijvoorbeeld maar liefst 40% van de producten om ‘cosmetische’ redenen afgekeurd. Er is helemaal niets mis met dit voedsel, het is schoon en vers, maar het oogt minder mooi. Een groeiende groep ‘blauwe ondernemers’ wil dit zogenaamde lelijke voedsel een facelift geven. Ze kopen de afgekeurde producten voor lage prijzen in en toveren ze om in luxe levensmiddelen als tomatensalsa en hummus. ChicP, Rubies in the Rubble and Snact zijn een paar van deze vernieuwers die hun supply chain opnieuw uitvinden, korte metten maken met onnodig levensmiddelenafval en nieuwe bedrijfsmodellen creëren die veel beter zijn voor onze planeet. Het Nederlandse initiatief ‘Kromkommer’ maakt zich sterk voor de 5%-10%(!) groente en fruit dat in Nederland wordt verspild omdat de producten te klein, te dik, te krom of te lelijk zijn. Het team wil de unieke exemplaren ook een kans geven en organiseert allerlei projecten om afgedankte groenten op ons bord te brengen. Ze doen dit samen met restaurants, winkels, telers en consumenten. Twee jaar geleden lanceerden ze hun allereerste soeplijn van ‘gekke groenten’. Zo hakken ze voedselverspilling in de pan.
Brood wordt bier en bier wordt brood
En het is niet alleen groente en fruit dat in de vuilnisbak belandt in plaats van op ons bord. Wist je dat er door discrepanties in vraag en aanbod elk jaar 46 miljoen broden worden weggegooid? De voedselbewuste brouwerij, Toast Ale, koopt surplus brood op en brouwt daar ambachtelijk bier van. Louisa Ziane, brand- en financieel manager van Toast Ale’s vindt dat deze speelse benadering van een serieus probleem veel mensen aan de blauwe tafel kan krijgen. “Ons grootste doel is om een eind te maken aan het wereldwijde voedselafvalprobleem door het overschot in de supply chain aan te pakken,” zegt ze. Haar microbrew is een leuke stap in deze richting.
Maar bier brouwen produceert óók afvalstoffen. Toen Dan Kurzrock, mede-oprichter van ReGrained, zelf bier ging brouwen realiseerde hij zich hoeveel graanafval er geproduceerd wordt. Na in water gekookt te zijn, worden deze graankorrels – meestal gerst – weggegooid, ondanks dat ze nog veel voedingswaarde bezitten. Na samen met zijn zakenpartner wat geëxperimenteerd te hebben, heeft hij een aantal snackrepen gemaakt van granen die hij bij brouwerijen haalt. Hoewel ze nu alleen nog maar kunnen helpen met de overschotten van de brouwerij in San Francisco hebben ze grootse plannen voor de toekomst. De volgende stap in het upcyclen van gebruikt graan is de ontwikkeling van pretzels en koekjes.
https://www.youtube.com/watch?v=TAu9MZmyqfI
Van vuilnisbak naar eettafel
Om de kracht van de blauwe economie echt te begrijpen moet je je een beeld kunnen vormen van cascade- en systemische bedrijfsmodellen. In Nederland verbruikt elke persoon ongeveer 5,3 kilo koffie per jaar. Wanneer je dat vermenigvuldigt met onze 17 miljoen inwoners krijg je een idee van de bergen koffieprut die elke dag op de vuilnisbelt terechtkomen. Bovendien kost het transport van deze voorheen nutteloze bijproducten naar de vuilstortplaats ook nog eens ontzettend veel geld. Gelukkig komt daar door innovatief denken langzaam maar zeker een eind aan en wordt afval steeds vaker teruggevoerd in een levensvatbaar deel van een supply chain. In Montreal wordt koffieprut en gebruikt graan (van een lokale brouwerij) door Dominique Lynch-Gauthier en haar zakenpartner Lysiane Roy Maheu bijvoorbeeld hergebruikt. Door dit afval met stro te mengen ontstaat er een soort substraat waarin men oesterzwammen kan kweken. Het team levert de delicatesse aan lokale restaurants en het substraat gaat naar lokale boeren die het als diervoeder gebruiken. Dit zijn voorbeelden van het cascade-effect van de blauwe economie; een product wordt in meerdere fasen hergebruikt en creëert op elk niveau opnieuw waarde.
Dit idee wordt ook in Rotterdam nagestreefd. Annelies Goedbloed richtte bijvoorbeeld de HaagseZwam op. Met behulp van koffiedik-afval van lokale cafés en restaurants kweekt dit bedrijfje ook paddenstoelen. De koffieprut wordt met paddenstoelensporen, water en kalk vermengd, waarna het in geperforeerde zakken wordt gedaan. In tijd van een paar weken kunnen de paddenstoelen geoogst worden, en dezelfde zak kan drie keer gebruikt worden. Ze verkoopt de paddenstoelen terug aan de leveranciers van de koffieprut en de gebruikte zakken worden verwerkt tot verpakkingsmateriaal of compost.
Koffieafval kent overigens nog veel meer interessante toepassingen. Tijdens zijn werk bij een koffiewinkel ontdekte Arthur Kay, een architectuurstudent aan het UCL, dat koffiedik, als je het droogt en in blokken samenperst, beter brandt dan conventionele ovenbrandstoffen als hout. Momenteel onderzoekt hij hoe de olie die uit de koffiedik gewonnen wordt aan de chemische industrie verkocht of omgezet kan worden in biobrandstoffen. Zijn bedrijf, Bio-bean, recyclet nu 10% van al het gebruikte koffiedik in het Verenigd Koninkrijk.
FutureFood – voedsel kweken op plastic?
Veel van wat de blauwe economie doet is creatief experimenteren. Een duidelijk voorbeeld daarvan is het nieuwe proces waarmee men plastic afval in voedsel verandert. Katharin Unger en een team ontwerpers ontwikkelde voor het interdisciplinair onderzoeksthema FutureFood van de Universiteit Utrecht een concept waarbij afval, zoals plastic, door paddenstoel vormende schimmels omgezet kan worden in voedsel. Het visionaire Fungi Mutarium project adresseert twee belangrijke maatschappelijke problemen: de gigantische afvalstromen en de sterk stijgende vraag naar voedsel. Tijdens het project werd een glazen koepel gevuld met eivormige kopjes, gemaakt van agar, een bindmiddel uit roodalgen waarop microben goed groeien. Deze kopjes werden met gesteriliseerd plastic gevuld waarna er schimmeldraden van paddenstoelen aan toegevoegd werden. De schimmels braken het giftige afval af, en vervolgens ontstond er gezond voedsel. De onderzoekers zijn bezig het proces te versnellen, en als dat lukt is het Fungi Mutarium concept een uitstekende oplossing voor het wereldwijde plasticafvalprobleem. Ook kunnen schimmels dioxine omzetten, dus het aantal potentiële toepassingen is groter dan aanvankelijk gedacht.
Upcycling wordt groot
Individueel zullen deze kleine bedrijfjes onze planeet niet van de ondergang redden. Maar Jonathan Deutsch, een professor in de voedselwetenschappen aan de universiteit van Drexel, zegt dat de grote spelers deze ontwikkelingen nauwlettend in de gaten houden. Chris Cochran, uitvoerend directeur van de food non-profit, ReFED, zegt: “wat ooit beschouwd werd als afval, of een bijkomstigheid van zaken doen, wordt nu gezien als een activa en omzetgenerator.” De voedsel upcycling industrie groeit. In 2011 waren er nog maar 11 bedrijven actief in deze sector, en nu zijn dat er inmiddels 64. Ook grote bedrijven gaan onderzoeken hoe zij hun afval kunnen upcyclen.
Dit is de toekomst van duurzaam voedsel, en het ziet ernaar uit dat de blauwe economie de lokale en wereldwijde voedsellandschappen zal hervormen door afval terug te dringen, onze groeiende bevolking te voeden en 21e eeuwse bedrijven te laten floreren. Nu afval vaker als grondstof beschouwd wordt, ontstaat er een cascadesysteem en een transformatie van de voedselproductie, gepionierd door kleine, lokale ondernemers en omarmd door grote bedrijven. Het creatieve upcyclen van voedselafval is de toekomst – we veranderen wat we eten, en hoe het wordt gekweekt.
