- Exacte kopieën maken van een host – hoe gaat dat in z’n werk?
- Het klonen van mensen komt dichterbij: de doorbraken van Qiang Sun en Yi Zhang
- Een grote sprong voorwaarts, maar het proces is nog niet efficiënt genoeg
- Moeten we ons zorgen maken? Deskundigen zeggen ‘ja’
In 1996 kloonden onderzoekers in Schotland met succes een schaap met de naam Dolly. Deze ongekende wetenschappelijke doorbraak haalde overal ter wereld de krantenkoppen. De technologie werd door het publiek echter slecht begrepen en men was er zowel razendenthousiast over als huiverig voor. Volgens de nieuwsberichten beloofde deze ontwikkeling een einde aan gevreesde ziekten en de lange wachtlijsten voor orgaantransplantaties. Maar de doorbraak leidde ook tot ethische vraagstukken over de waarde van een mensenleven en onze individuele eigenschappen die ons als mens uniek maken. The New York Times beschreef de doorbraak met Dolly toentertijd als “langverwachter en gevreesder dan enig ander.”
Vervolgens gingen er 25 jaar voorbij waarin we weinig over klonen hoorden. Maar nu hebben wetenschappers in China pasgeleden een voorheen onmogelijke klus geklaard: het klonen van een primaat. Een team onder leiding van Qiang Sun, een onderzoeker aan de Chinese Academy of Sciences Institute of Neuroscience in Shanghai, is erin geslaagd om een innovatief proces dat deze doorbraak mogelijk gemaakt heeft, te verfijnen. Het plan is om langharige makaken – een kleine apensoort – te klonen, om geneesmiddelen voor Alzheimer te bestuderen. Het klonen is noodzakelijk omdat identieke test’personen’ voor het nauwkeurig afstemmen van genetische remedies voor deze ziekte van cruciaal belang is. Bovendien is gebleken dat eerdere testen bij muizen niet effectief zijn bij mensen, omdat onze biologie gewoon te anders is. Om remedies te kunnen testen hebben wetenschappers onderwerpen nodig die zoveel mogelijk gelijkenis vertonen met mensen. Bovendien moeten ze ook identiek zijn aan elkaar.
Maar deze ontdekking heeft oude angsten nieuw leven ingeblazen. Toen Dolly geboren werd, gingen er bij ethici en onderzoekers allerlei alarmbellen rinkelen over het klonen van mensen. Echter was toen de technologie nog niet zover. Maar nu, met deze doorbraak, heeft Sun een techniek gedemonstreerd die waarschijnlijk ook toegepast kan worden bij het klonen van mensen. En dat vinden veel deskundigen ernstig verontrustend.
Exacte kopieën maken van een host – hoe gaat dat in z’n werk?
Bij de techniek die werd gebruikt om Dolly te creëren – reproductief klonen – worden genetische kopieën van hele dieren gemaakt. Dat gebeurt middels somatische celkernoverdracht, waarbij de kern uit een volwassen gezonde en onbevruchte cel wordt gehaald en in een cel van een bevrucht eitje wordt ingebracht waarvan men de kern verwijderd heeft. Deze methode werkt zeer goed bij sommige dieren (katten en muizen) en zeer slecht bij andere (ratten en primaten). Dat was in 1996 nogal een verrassing, want onderzoekers hadden verwacht dat elke cel op dezelfde manier zou reageren op de overdracht van nucleair materiaal.
Andy Coghlan vertelt in New Scientist: “Men gebruikt een elektrische stroom om het ei te laten denken dat het bevrucht is, waarna het zich begint te ontwikkelen tot een vroeg embryo. Wanneer deze geïmplanteerd wordt in de baarmoeder van een surrogaatmoeder, groeit het embryo uit tot een exacte kopie van het dier dat de kern gedoneerd heeft”. In zekere zin is dit proces na de nucleaire uitwisseling niet veel anders dan standaard ivf-behandelingen, hoewel de faalpercentages vele malen hoger zijn.
Waarom we dit klonen noemen en geen ivf is omdat een gastheercel donormateriaal uit één bron bevat, waardoor er een identieke tweeling ontstaat. Er is geen gen-mixing zoals in gewone reproductie; wat je krijgt is een exacte kopie van de host. Dat biedt met name voor genetisch onderzoek veel voordelen. En zoals we al eerder schreven zijn er voor gevoelig neurologisch onderzoek naar ziekten als bijvoorbeeld Alzheimer zeer nauwe menselijke verwanten nodig – zoals in dit geval apen.
Het klonen van mensen komt dichterbij: de doorbraken van Qiang Sun en Yi Zhang
Maar het probleem met de techniek voor primaten zoals apen en mensen is dat onze kernen de nieuwe cel gewoon niet willen opnemen. Zodra het gastheer-ei de indruk krijgt dat het bevrucht is, ‘zet het de kern aan’ en geeft het de opdracht om zich te ontwikkelen tot een embryo. Maar in primaten is het ei niet in staat om de juiste genen in te schakelen die dit moeten bewerkstelligen. Totdat Sun zijn innovatieve techniek ontwikkelde konden primaten gewoon niet gekloond worden. Maar hij ontdekte dat het gebruiken van geoogste cellen van foetaal weefsel efficiënter was dan volwassen cellen. Dat was de eerste stap. De tweede was het integreren van het werk van een wetenschapper uit de VS.
Yi Zhang, een onderzoeker aan Boston Children’s Hospital en het Howard Hughes Medical Institute, heeft onderzoek gedaan naar een chemische ‘booster’ voor klonen die volwassen cellen stimuleert om zich te ontwikkelen tot embryo’s. Hierdoor vertienvoudigen voorheen bescheiden succespercentages. Zijn doel is het zogenaamde ’therapeutisch klonen’, een proces waarmee embryonale stamcellen gemaakt kunnen worden die perfect bij een donor passen. Hiermee kunnen we uiteindelijk wellicht op maat gemaakte donororganen creëren.
Sun maakte gebruik van deze ‘booster’, paste het toe op foetale primatencellen en voegde “twee nieuwe ingrediënten toe aan de soep van voedingsstoffen en groeifactoren die de groei van de gekloonde embryo’s bevorderen voordat ze in de surrogaat worden geplaatst. De ingrediënten – boodschapper-RNA en een verbinding genaamd trichostatine A – ontwaakten minstens 2000 genen die van vitaal belang zijn voor de verschillende stadia van embryonale ontwikkeling, waarna verdere ontwikkeling voortgezet kan worden”. Met deze toevoeging hebben Sun en zijn team de nieuwe kernen laten uitgroeien tot embryo’s, die zich uiteindelijk ontwikkelden tot de langharige makakenbaby’s Hua Hua en Zhong Zhong.
Een grote sprong voorwaarts, maar het proces is nog niet efficiënt genoeg
Deze ontwikkeling een grote sprong voorwaarts noemen is waarschijnlijk een understatement, maar toch moet er nog heel wat verbeterd worden aan de technologie. Zoals Philip Ball schrijft voor the Guardian: “De twee apen van Sun waren de enige levende geboorten uit zes zwangerschappen na implantatie van 79 gekloonde embryo’s in 21 surrogaten”. Antonio Regalado heeft het in MIT Technology Review over andere, realistischere cijfers: “De Chinese teams gebruikten 63 surrogaatmoeders en 417 eieren om twee apenklonen te creëren”. Dat is hoe dan ook een hoog faalpercentage en het zou economisch gezien (nog) niet zinvol zijn om deze techniek bij mensen toe te passen. Maar de successen van Sun en Zhang baren deskundigen toch zorgen. Kunnen we nu binnenkort echt mensen klonen?
Zhang zegt: “Geen enkele maatschappij zou dit kunnen accepteren… Aan de andere kant, als je mij vraagt of we de efficiëntie verder kunnen verbeteren is mijn antwoord ‘ja’. Het klonen van mensen zal technologisch uiteindelijk mogelijk zijn”. Waarschijnlijk is hij een beetje bescheiden. De techniek die werkt op langharige makaken zou bij mensen waarschijnlijk ook redelijk succesvol zijn. En in alle eerlijkheid, het klonen van mensen is nu waarschijnlijk technisch al mogelijk.
Moeten we ons zorgen maken? Deskundigen zeggen ‘ja’
Moeten we ons dan zorgen maken? Volgens Jose Cibelli, een deskundige op het gebied van klonen aan de Michigan State University is het antwoord ‘ja’. De technische uitdagingen zijn op dit moment niet onoverkomelijk en het werk van Sun suggereert dat het slechts een kwestie is van geld en motivatie.
Sharon Begley schrijft voor Business Insider dat er gewoon geen echte reden is om mensen te klonen en zonder geld om zo’n project te steunen gaat het gewoon niet gebeuren. De ivf-industrie is bijvoorbeeld niet geïnteresseerd in klonen als voortplantingsoplossing.
Philip Ball merkt wel op dat “het niet moeilijk is om dubieuze redenen te bedenken voor het klonen van mensen. De meest voor de hand liggende is natuurlijk om een soort kopie van jezelf te maken zodat je door kunt blijven leven. Dat zou niet alleen een onaangenaam maar ook een belachelijk idee zijn. Wat niet wil zeggen dat het iemand zou weerhouden om het toch te proberen”. Ron Gillespie, de oprichter van PerPETuate, een bedrijf dat huisdieren kloont, geeft toe dat hij meer verzoeken krijgt om mensen, dierbaren, te klonen dan hem lief is. “We krijgen die vraag regelmatig en ik zeg altijd dat we dat niet doen. En als mensen me vragen waar ze het dan kunnen laten doen zeg ik dat ik het niet weet. Ik wijs het gewoon volledig van de hand. Een van de belangrijkste problemen met deze technologie is dat het leidt tot het klonen van mensen, en daar zijn mensen – en ik dus ook – erg tegen”. Maar het enige wat ervoor nodig is, is een rijke opdrachtgever en een gewetenloze wetenschapper…
Het goede nieuws is dat het klonen van mensen over het algemeen illegaal is en dat maar liefst vijftig landen het verbieden. Dat is een goed begin. Maar het is hoog tijd voor belangrijke gesprekken over waarom het klonen van mensen een slecht idee is.
