Samenvatting
We hebben ouder worden altijd geaccepteerd als een onvermijdelijk deel van het leven. Maar wat als die aanname niet klopt? Steeds meer wetenschappers ontrafelen de geheimen achter de complexe processen die ons lichaam doormaakt tijdens het verouderen. Hun ontdekkingen bieden hoop dat we het verouderingsproces binnenkort kunnen vertragen, stoppen of zelfs terugdraaien.
- In plaats van individuele ziektes te behandelen, richten onderzoekers zich nu op veroudering zelf als de onderliggende oorzaak van veel gezondheidsproblemen.
- Brain-computer interfaces, cel-herprogrammering, AI-ondersteunde medicijnontwikkeling en bioprinting zijn een aantal veelbelovende technologieën waarmee we de menselijke levensduur kunnen verlengen.
- “De moderne geneeskunde richt zich bijna alleen maar op het behandelen van ziektes in plaats van het voorkomen ervan. En dat heeft een groot nadeel: mensen leven wel langer, maar brengen die extra jaren vaak door met allerlei kwalen,” zegt Ed Stanley, hoofd thematisch onderzoek bij Morgan Stanley.
- “Ik geloof dat het vertragen en terugdraaien van veroudering in de toekomst de beste manier zal zijn om de ziekten waar we last van hebben te behandelen,” zegt David Sinclair, moleculair bioloog aan Harvard Medical School.
- Sommige onderzoekers verwachten binnen 15-20 jaar de eerste complete 3D-geprinte menselijke organen te kunnen creëren.
Naarmate we het verouderingsproces beter leren begrijpen en de technologie voor levensduurverlenging zich verder ontwikkelt, komt er een tijd waarin we veroudering niet meer zien als iets dat onvermijdelijk is, maar als iets waar we invloed op kunnen uitoefenen. Dit roept wel belangrijke vragen op voor de samenleving. Wie krijgt bijvoorbeeld toegang tot deze technologieën? En hoe zullen ze de manier waarop we leven, werken en met elkaar omgaan veranderen?
Zou jij voor altijd willen blijven leven? Of op zijn minst langer dan de gemiddelde mens? Dit klinkt op zich misschien best wel verleidelijk, maar zover zijn we nog lang niet. Ondanks al onze inspanningen blijven veroudering en sterfte nog altijd onlosmakelijk verbonden met het menselijk bestaan. Je kunt het proces wel vertragen door gezond te eten, regelmatig te bewegen, voldoende te slapen en stress te vermijden, maar daar houdt het ook wel mee op.
Uiteindelijk worden zelfs de gezondste mensen oud en gaan ze dood. Maar wat als we dat konden veranderen – wat als we de biologische klok konden terugdraaien, of in ieder geval flink vertragen? Dat is het idee achter levensduurverlenging, een veelbelovend onderzoeksgebied dat de laatste jaren indrukwekkende vooruitgang heeft geboekt. En hoewel het ons misschien niet onsterfelijk maakt, kan het ons wel helpen om langer – en vooral gezonder – te leven.
“De moderne geneeskunde richt zich bijna alleen maar op het behandelen van ziektes in plaats van het voorkomen ervan. En dat heeft een groot nadeel: mensen leven wel langer, maar brengen die extra jaren vaak door met allerlei kwalen.”
Ed Stanley, hoofd thematisch onderzoek bij Morgan Stanley
Kunnen we binnenkort allemaal 100 worden?
Hoewel we ouder worden altijd zagen als iets dat nu eenmaal bij het leven hoort, zijn wetenschappers nu steeds dichter bij een doorbraak – ze beginnen niet alleen te snappen hoe verouderen precies werkt, maar denken zelfs dat ze het proces kunnen omkeren.
Maar wat is verjongingstechnologie nou eigenlijk precies? De naam zegt het eigenlijk al – het gaat om technieken die ons leven kunnen verlengen door het verouderingsproces te vertragen, te stoppen of zelfs terug te draaien. Klinkt als pure sciencefiction? Dat zou je denken, maar er zit serieuze wetenschap achter.
Hoewel de moderne geneeskunde enorme sprongen heeft gemaakt in het behandelen van ziektes, is het probleem in onze huidige gezondheidszorg dat we meestal wachten tot er iets misgaat voordat we ingrijpen, in plaats van problemen voor te zijn. Ed Stanley, onderzoekshoofd bij zakenbank Morgan Stanley, vertelt: “De moderne geneeskunde richt zich bijna alleen maar op het behandelen van ziektes in plaats van het voorkomen ervan. En dat heeft een groot nadeel: mensen leven wel langer, maar brengen die extra jaren vaak door met allerlei kwalen.”
Het verouderingsproces ‘hacken’
We snappen nog niet precies hoe veroudering werkt. Het blijft, net als veel andere dingen in ons lichaam, een beetje een raadsel. Maar wat we wél weten is dat veroudering direct verband houdt met allerlei gezondheidsproblemen. Dus stel dat we een manier vinden om die ouderdomskwalen tegen te houden, of in elk geval te vertragen, dan kunnen we niet alleen jaren aan ons leven toevoegen, maar zorgen we er ook voor dat we die extra tijd fit en gezond doorbrengen, in plaats van aan een ziekbed gekluisterd.
Verjongingstechnologie omvat allerlei fascinerende innovaties die zijn ontwikkeld om de grootste uitdagingen in de gezondheidszorg aan te pakken. Denk aan ontwikkelingen als brein-computerinterfaces, bioprinting, slimme medicijnontwikkeling met behulp van AI, en het herprogrammeren van cellen. De meeste van deze technologieën staan nog in de kinderschoenen, maar ze bieden wel nieuwe hoop voor mensen met ernstige aandoeningen. Denk bijvoorbeeld aan verschillende soorten beperkingen, neurologische stoornissen, orgaanfalen of kanker.
Zo verandert een hersenchip hoe we denken
Bedrijven overal ter wereld werken aan hersenimplantaten die mensen met een beperking en verschillende neurologische aandoeningen nieuwe hoop bieden.
We beginnen onze verkenning van verjongingstechnologie met een techniek die al wat verder in ontwikkeling is dan andere voorbeelden in deze lijst: brein-computerinterfaces. In oktober 2023 kreeg een Engelse tiener met een ernstige vorm van epilepsie een nieuw hersenimplantaat van het Londense bedrijf Amber Therapeutics. Het apparaat, Picostim genaamd, is ongeveer zo groot als een telefoonbatterij en wordt onder de schedel geplaatst. Via twee elektrodes maakt het verbinding met de thalamus, het hersengebied dat zintuiglijke en motorische signalen aan de hersenschors doorgeeft.
Het apparaat werkt door een constante stroom van elektrische pulsen uit te zenden die abnormale uitbarstingen van hersenactiviteit – die epileptische aanvallen veroorzaken – blokkeren of verstoren. Voor de implantatie kreeg de jongen tientallen, soms zelfs honderden aanvallen per dag. Sommige aanvallen leidden zelfs tot bewusteloosheid of een ademstilstand. Met het implantaat is het aantal aanvallen met maar liefst 80% verminderd, wat de levenskwaliteit van de tiener drastisch heeft verbeterd. Het bedrijf wil het apparaat nu ook bij andere kinderen met dezelfde vorm van epilepsie implanteren. Daarnaast onderzoekt het de mogelijkheid om het apparaat bij de behandeling van aandoeningen als de ziekte van Parkinson, chronische pijn en multipele systeematrofie in te zetten.
De kracht van ons brein
Er zijn natuurlijk nog veel meer bedrijven die hersenimplantaten ontwikkelen. De meeste lezers zijn waarschijnlijk wel bekend met Neuralink van Elon Musk, die al bij twee mensen met dwarslaesies – waardoor ze vanaf hun nek verlamd zijn geraakt – zijn geïmplanteerd. Het apparaat gebruikt honderden minuscule elektroden die rechtstreeks op de hersenen zijn aangesloten. Deze vangen de elektrische hersenactiviteit op en sturen deze naar een computer, waar AI deze in actie omzet. Inmiddels kunnen de twee patiënten dankzij het Neuralink-implantaat allerlei dingen doen die ze voorheen niet konden. Zo kunnen ze op het internet surfen, berichten op social media plaatsen en zelfs videogames spelen. En dat allemaal door er alleen maar aan te denken.
Een andere veelbelovende ontwikkeling komt uit Spanje, waar het neurotechbedrijf Inbrain onlangs een hersenimplantaat van grafeen presenteerde – het eerste ter wereld. Dit kan een doorbraak betekenen voor mensen met neurologische aandoeningen als de ziekte van Parkinson. Grafeen wordt vaak een wondermateriaal genoemd: het is een miljoen keer dunner dan een menselijke haar, 200 keer sterker dan staal en – het belangrijkste – het is niet schadelijk voor menselijk weefsel. Het implantaat van Inbrain wordt op het hersenoppervlak geplaatst, waar het de elektrische signalen opvangt en die signalen identificeert die verantwoordelijk zijn voor ongecontroleerd trillen en andere Parkinson-symptomen. Vervolgens stuurt het elektrische pulsen naar de hersengebieden die beweging regelen om de signalen te moduleren en zo de symptomen te verlichten.
“Ik geloof dat het vertragen en terugdraaien van veroudering in de toekomst de beste manier zal zijn om de ziekten waar we last van hebben te behandelen.”
David Sinclair, moleculair bioloog, Harvard Medical School
Verjonging begint in elke cel
Na verloop van tijd raken cellen in ons lichaam beschadigd, waardoor onze organen minder goed werken. Maar wat als er een manier was om die schade te herstellen en de cellen weer ‘jong’ te maken?
Sommige onderzoekers experimenteren ook met het herprogrammeren van volwassen cellen om ze terug te brengen naar een ‘jongere’ staat – vergelijkbaar met stamcellen. Zo kunnen de schadelijke effecten van tijd worden teruggedraaid en de jeugdigheid worden hersteld. David Sinclair, moleculair bioloog aan Harvard Medical School, spoot in 2020 oude muizen met slecht zicht en beschadigde netvliezen in met een eiwit dat volwassen cellen in stamcellen verandert. Daardoor herstelden de beschadigde neuronen van de muizen en kregen ze hun zicht terug. Sinclair herhaalde het experiment met hersen-, spier- en niercellen, met vergelijkbare resultaten.
“We denken dat we de hoofdschakelaar hebben gevonden, een manier om de klok terug te draaien,” zegt Sinclair. “Het lichaam zal dan ontwaken, zich herinneren hoe het moet functioneren, hoe het moet regenereren en weer jong moet worden, zelfs als je al oud bent en een ziekte hebt.” Hoewel het nog even kan duren voordat de technologie klaar is voor tests op mensen, is Sinclair ervan overtuigd dat dit uiteindelijk zal gebeuren. “Dit is de wereld die eraan komt. Het is letterlijk een kwestie van wanneer, en voor velen is dat nog tijdens ons leven,” voegt hij toe. “Ik geloof dat het vertragen en terugdraaien van veroudering in de toekomst de beste manier zal zijn om de ziekten waar we last van hebben te behandelen.”
Wat als we de tijd konden terugdraaien?
Het biotechbedrijf clock.bio is met iets soortgelijks bezig: de ‘Atlas of Rejuvenation Factors’. Dit is een lijst van genen die een rol spelen bij het verjongen van menselijke cellen. Het bedrijf heeft op meer dan drie miljoen stamcellen experimenten uitgevoerd met CRISPR-screens en RNA-sequencing. Daarmee zijn 140 genen gevonden die, als je ze aan- of uitzet, voor verjonging zorgen.
Met een door het bedrijf zelf ontwikkelde techniek werden eerst stamcellen doelbewust verouderd. Daarna werd er door middel van genetische aanpassingen een soort zelfverjongend mechanisme in de cellen geactiveerd om het verouderingsproces terug te draaien. Het bedrijf onderzoekt nu elk van die 140 gevonden genen apart om te zien welke een link hebben met specifieke verouderingskenmerken en bijbehorende ziektes. Met de 10 meestbelovende genen gaat het bedrijf door naar de volgende onderzoeksfase. Daarin wordt onderzocht of bestaande medicijnen een nieuwe toepassing kunnen krijgen voor deze genen, of worden nieuwe medicijnen voor dit doel ontwikkeld.
In september 2024 werd door onderzoekers van de Duke-NUS Medical School in Singapore een baanbrekende ontdekking gedaan die mogelijk een belangrijke rol kan spelen bij het vertragen van het verouderingsproces. Uit een studie die werd gepubliceerd in het tijdschrift Nature blijkt dat er in oudere organen hogere concentraties van het eiwit interleukine-11 (IL11) aanwezig zijn. Dit eiwit wordt direct in verband gebracht met verschillende belangrijke kenmerken van veroudering, zoals vetophoping in de lever en buik en afname van spiermassa en -kracht. De onderzoekers gingen nog een stap verder door een anti-IL11-therapie in hetzelfde model te testen. De resultaten waren verbluffend: niet alleen merkten ze een aanzienlijke verbetering op in het metabolisme, de spierfunctie en de algemene gezondheid, maar bij het onderzoek werd ook een levensduurverlenging van 25% waargenomen, zowel bij mannelijke als vrouwelijke testmodellen. “We hopen dat anti-IL11-therapie in de toekomst voor zoveel mogelijk mensen beschikbaar komt, zodat iedereen langer gezond kan blijven,” zegt Stuart Cook, hoogleraar hart- en vaatziekten aan Duke-NUS.
Medicijnontwikkeling versneld door AI
Kunstmatige intelligentie biedt een mogelijke oplossing voor de uitdagingen bij het lanceren van nieuwe medicijnen. Hierdoor kunnen medicijnen aanzienlijk sneller en goedkoper ontwikkeld worden.
Een nieuw medicijn ontwikkelen is een enorm kostbaar en tijdrovend proces. Het duurt gemiddeld meer dan tien jaar en kost ruim 6,1 miljard dollar om één medicijn te ontwikkelen. Bovendien zijn de mislukkingspercentages ronduit ontmoedigend. Zo haalt meer dan 90 procent van de kandidaat-medicijnen de markt niet. Waarom is het allemaal zo moeilijk?
Dit komt doordat onderzoekers met legio uitdagingen te maken hebben. Zo worden ze in elke fase van het proces met obstakels geconfronteerd. Eerst moeten ze geschikte aangrijpingspunten voor therapie identificeren, waarna ze langdurige preklinische en klinische onderzoeken moeten uitvoeren. Bovendien moeten ze aan steeds complexere wet- en regelgeving voldoen. Steeds meer onderzoekers zoeken daarom naar alternatieve oplossingen om het proces te versnellen en de kosten te verlagen, en kunstmatige intelligentie lijkt daarbij een veelbelovende optie.
Zo zet het biotechbedrijf Insilico Medicine generatieve AI in om voor diverse chronische ziekten nieuwe geneesmiddelen te identificeren. Daarbij richten ze zich ook op biologische processen die nauw met veroudering samenhangen. De strategie van het bedrijf draait om het ontdekken van geneesmiddelen met een dubbel doel: ze worden in eerste instantie bij leeftijdgerelateerde ziekten als fibrose, inflammatoire darmziekten en zelfs kanker ingezet. Naarmate we meer inzicht krijgen in de complexe processen die bij veroudering een rol spelen en hoe deze met bepaalde ziekten samenhangen, kunnen deze geneesmiddelen uiteindelijk ook worden ingezet om te voorkomen dat deze ziekten zich überhaupt ontwikkelen. Volgens Alex Zhavoronkov, oprichter en CEO van Insilico, kan AI de tijd die nodig is om nieuwe geneesmiddelen te ontdekken met wel 70% verkorten en de totale kosten met 90% verlagen.
Het ontrafelen van ziektemechanismen
Een ander biotechbedrijf, Anima Biotech uit New Jersey, pakt de het ontwikkelen van geneesmiddelen op een iets andere manier aan. Het bedrijf gebruikt een eigen AI-platform dat Lightning AI heet om het verloop van ziekten die afhankelijk zijn van messenger RNA (mRNA) te identificeren, en vervolgens nieuwe moleculen te ontdekken die dit verloop mogelijk kunnen onderbreken. De hoop is dat dit de voortgang van de ziekte kan stoppen en zelfs kan omkeren.
Het proces van Anima Biotech bestaat uit het invoeren van miljoenen microscopische beelden van cellen in Anima’s neurale netwerk. Vervolgens worden de beelden van gezonde cellen met die van zieke cellen vergeleken om verschillen in mRNA-activiteit tussen beide te identificeren. Zodra het systeem een specifiek mRNA-doelwit heeft gevonden, introduceren de onderzoekers verschillende kleine moleculen om te zien of deze het mRNA kunnen blokkeren. Dit proces gaat door totdat er een kandidaat is die de ziektepatronen met succes terugdraait. Het bedrijf heeft voor verschillende neurologische, oncologische en immunologische aandoeningen inmiddels 20 veelbelovende therapeutische kandidaten gevonden.
“Ik verwacht dat bioprinting de menselijke levensduur kan verlengen, waardoor de tweede helft van ons leven aangenamer wordt.”
Vidmantas Sakalys, directeur van Vital3D
Organen op bestelling
Wereldwijd wachten honderdduizenden mensen wanhopig op donororganen. Maar wat als we nieuwe organen gewoon op aanvraag konden printen?
Wist je dat er alleen al in de Verenigde Staten meer dan 100.000 mensen op een orgaantransplantatie wachten? Soms kan dit jarenlang duren, en sommige mensen leven helaas niet lang genoeg om de benodigde organen te ontvangen. Zelfs wanneer iemand uiteindelijk een donororgaan ontvangt, bestaat altijd het risico dat hun lichaam het afstoot. Er zijn wel medicijnen die de kans op afstoting kunnen verkleinen, maar deze verzwakken het immuunsysteem van de patiënt, waardoor deze vatbaarder wordt voor allerlei infecties. Maar wat als we deze complicaties volledig konden vermijden? Als we gewoon nieuwe organen konden printen met de eigen cellen van de patiënt? Dat is precies wat wetenschappers met bioprinttechnologie voor elkaar willen krijgen.
Het proces werkt als volgt: levende cellen van de patiënt worden gemengd met een speciale bio-inkt die de cellen in leven houdt en structuur geeft. Met een 3D-printer wordt dit mengsel vervolgens in nauwkeurig gecontroleerde patronen aangebracht om functioneel weefsel te creëren. Dit gaat door totdat er uiteindelijk een volledig ‘orgaan’ ontstaat. Dit heeft enorm veel potentiële voordelen. Omdat deze organen zijn gemaakt van de eigen cellen van de patiënt is de kans op afstoting namelijk een stuk kleiner en zijn er geen zware immuunonderdrukkende medicijnen nodig. Hierdoor blijft het immuunsysteem van de patiënt intact en is er minder kans op infecties. Bovendien kunnen organen op bestelling worden gemaakt, wat een einde kan maken aan de ellenlange wachtlijsten. Als bijkomend voordeel kan deze technologie ook nuttig zijn bij de ontwikkeling van medicijnen. Zo kunnen we nieuwe medicatie in de toekomst bijvoorbeeld op geprint weefsel testen, in plaats van op proefdieren.
Geen wachtlijsten meer?
Ondanks de belangrijke ontwikkelingen op dit gebied blijven er nog verschillende technische uitdagingen onopgelost. Hoewel wetenschappers erin zijn geslaagd om eenvoudig weefsel en zelfs minuscule orgaanachtige structuren te printen, blijkt het maken van volledig functionele complexe organen bijvoorbeeld nog een stuk moeilijker. De grootste uitdaging is om een goed netwerk van bloedvaten door het geprinte weefsel heen te creëren. Zonder deze essentiële aanvoerlijnen voor zuurstof en voedingsstoffen kunnen de cellen in de kern niet overleven. Een ander groot probleem is de tijdsduur. Zo neemt het bioprinten, waarbij weefsel laag voor laag wordt opgebouwd, veel tijd in beslag. Afhankelijk van de complexiteit, grootte en het type weefsel kan het proces dagen, weken of zelfs maanden duren.
Nu heeft een onderzoeksteam van Penn State een innovatieve bioprinttechniek ontwikkeld om dit probleem aan te pakken. De techniek maakt gebruik van celclusters, zogeheten ‘sferoïden’, om complex weefsel te creëren. Dat gaat met dit proces tien keer sneller dan met bestaande methoden. Om de mogelijkheden van deze nieuwe techniek te demonstreren, pasten de onderzoekers deze methode tijdens een schedeloperatie bij ratten toe om weefsel te herstellen. Met digitaal aangestuurde spuitmondjes die meerdere sferoïden tegelijk kunnen manipuleren, printten de onderzoekers de sferoïden direct in een wond. Vervolgens gebruikten ze microRNA-technologie om de sferoïden tot botweefsel te programmeren. Dit leidde tot versneld botherstel en na zes weken was de wond voor 96% geheeld. De onderzoekers gaan nu aan de slag met manieren om bloedvaten in het gefabriceerde weefsel te integreren, wat essentieel is voor het maken van andere, complexere soorten weefsel.
Duurt het nog lang?
Er zijn ook verschillende andere veelbelovende bioprinttechnieken in ontwikkeling. Een daarvan is van het Litouwse biotechbedrijf Vital3D. De methode die dit bedrijf gebruikt wijkt van conventionele technieken af doordat er een uniek printinstrument wordt gebruikt, namelijk laserlicht. Door een lichtbron op de lichtgevoelige bio-inkt te richten, hardt het materiaal uit en krijgt het de gewenste vorm.
Het uiteindelijke doel van het bedrijf is om een volledig functionele geprinte nier te maken die ooit in het menselijk lichaam geïmplanteerd kan worden. Maar het zal nog wel even duren voor het zover is. “15 tot 20 jaar is een realistische termijn voor het eerste grootschalig geprinte menselijke orgaan,” zegt Vidmantas Sakalys, directeur van Vital3D. “Ik verwacht dat bioprinting de menselijke levensduur kan verlengen, waardoor de tweede helft van ons leven aangenamer wordt.”
De dood te slim af
Met het verstrijken van de jaren hopen giftige en andere schadelijke stoffen zich in ons bloed op. Maar als we ons bloedplasma door een andere vloeistof vervangen, is dit probleem volgens sommige experts wellicht opgelost.
Als laatste hoofdstuk in ons onderzoek naar levensduurverlengende technologie willen we een concept met je delen dat de laatste tijd veel aandacht krijgt: Therapeutische Plasma-uitwisseling (TPE). Bij deze behandeling wordt het bloed van een patiënt door een speciale machine gefilterd. Deze verwijdert het plasma uit het bloed en vervangt het door een andere vloeistof, zoals albumine of schoon plasma van een jongere donor. Daarna krijgt de patiënt het schoongemaakte bloed weer terug.
Het belangrijkste doel van deze behandeling is om schadelijke stoffen uit de bloedstroom te verwijderen, zoals gifstoffen en antilichamen die zich in het plasma ophopen. TPE heeft al veelbelovende resultaten geboekt bij neurologische aandoeningen als multiple sclerose, verschillende bloedaandoeningen en zelfs bij sommige vormen van kanker. Wetenschappers denken ook dat TPE gunstig kan zijn voor het algemene welzijn en de vitaliteit. Daarom experimenteren steeds meer mensen ermee, in de hoop de dood zo lang mogelijk op afstand te kunnen houden.
Wie wil er eeuwig leven?
Een van de grootste voorstanders van TPE is techmagnaat Bryan Johnson, die onlangs in het nieuws kwam toen hij vertelde dat de biologische leeftijd van zijn 71-jarige vader na een TPE-behandeling met 25 jaar was teruggedraaid. Johnson had deze behandeling, waarbij al het plasma in zijn bloed door een albumine-oplossing werd vervangen, zelf ook al eens gehad. TPE is overigens maar een van de vele onderdelen van Johnsons uitgebreide ‘Project Blueprint’-regime. Zo volgt hij ook een streng dieet- en bewegingsprogramma, krijgt hij bloedinfusies van zijn tienerzoon, en doet hij mee aan allerlei onderzoeken en experimenten.
Het is geen verrassing dat Johnsons beweringen door velen met een behoorlijke korrel zout worden genomen, maar hij laat zich niet ontmoedigen. Hij zegt: “Stel je voor: we praten met een Homo erectus van een miljoen jaar geleden. We vragen: ‘Hoe denk je dat de mensheid in de toekomst ooit gebroken botten en infecties zal genezen? En al die kwalen waar jullie nu jong aan doodgaan?’ Als we hem dan zouden vertellen dat we tegen infecties nu gewoon een pilletje slikken en een bot gewoon even repareren, zou hij ons voor gek verklaren. Maar je ziet wat we inmiddels kunnen.”
Leerpunten
In dit artikel hebben we van alles gelezen over verjongingstechnologieën, maar welke conclusie kunnen we hieruit trekken? Komt onsterfelijkheid nu echt dichterbij? Of kunnen we het onvermijdelijke op zijn minst flink uitstellen? Op dit moment lijkt dat nog een onwaarschijnlijk scenario. De meeste technologieën die we hebben besproken staan namelijk nog in de kinderschoenen. En hoewel sommige inderdaad veelbelovend lijken, kan het nog jaren of zelfs decennia duren voordat we ze op mensen kunnen testen. En dan is de vraag – kunnen ze tegen die tijd dan ook echt waarmaken wat ze beloven?
Verjongingstechnologie zal ons misschien wel nooit echt onsterfelijk maken, maar het helpt ons nu al wel beter begrijpen hoe ons lichaam veroudert en wat we kunnen doen om langer gezond te blijven. Als deze technologie ons niet alleen een langer leven kan geven, maar ons ook helpt om die extra jaren vitaal en betekenisvol te leven, dan rechtvaardigt dat op zichzelf al het onderzoek ernaar. Ook al moeten we daarbij wel onze eigen sterfelijkheid onder ogen blijven zien.
