Samenvatting
Onze beleving van de werkelijkheid is veel minder vastomlijnd dan we denken. Als we in slaap vallen, creëert ons brein hele werelden die we niet van echt kunnen onderscheiden. Zelfs onze dierbaarste herinneringen zijn niet meer dan reconstructies die ons brein maakt van gebeurtenissen uit het verleden. Wetenschappers zijn gefascineerd door de manier waarop ons brein onze werkelijkheidsbeleving kan vormen en aanpassen. Ze onderzoeken nu of we deze mentale processen kunstmatig kunnen beïnvloeden.
- Er zijn al bedrijven die apparaten hebben ontwikkeld waarmee mensen hun dromen zouden kunnen sturen.
- “Ik ben ervan overtuigd dat we met ‘dream engineering’ toegang kunnen krijgen tot nieuwe werelden, elkaar beter kunnen leren begrijpen, en mensen kunnen helpen helen,” aldus Adam Haar Horowitz, onderzoeker bij MIT Media Lab.
- Uit verschillende onderzoeken blijkt dat het bij dieren mogelijk is om herinneringen aan te passen, te verwijderen of toe te voegen.
- “We weten inmiddels dat het kan,” zegt Steve Ramirez, hoofddocent psychologie en neurowetenschappen aan de Boston University. “Maar de vraag is of we dit wel zouden moeten doen. En is het wel verantwoord om herinneringen bij mensen kunstmatig aan te zetten, uit te zetten of weg te halen?”
- Wetenschappers onderzoeken of we het menselijk bewustzijn kunnen overzetten naar een computer, maar de complexiteit van onze hersenen maakt dit erg lastig.
- “Als ons lichaam essentieel is voor ons zelfbewustzijn, dan zal een geüpload brein in een supercomputer nooit echt bewust kunnen zijn – het blijft niet meer dan een virtueel brein zonder lichaam,” zegt wetenschapsjournalist Moheb Costandi.
De mogelijkheid om onze dromen te beïnvloeden, traumatische herinneringen te verwerken of neutraliseren, of zelfs ons bewustzijn te digitaliseren zou een ongekende invloed kunnen hebben op hoe we het leven ervaren. Tegelijkertijd roept dit ethische vragen op die we niet kunnen negeren. We moeten zorgvuldig te werk gaan en ons echt afvragen of we deze technologieën eigenlijk wel moeten ontwikkelen.
Kun je wel echt vertrouwen op wat je denkt te ervaren? Denk er eens over na: je bent op dit moment waarschijnlijk behoorlijk zeker van wat echt is en wat niet. Maar elke nacht als je in slaap valt, tovert je brein complete werelden tevoorschijn, met beelden, geluiden en zelfs fysieke sensaties die volkomen echt aanvoelen… en dan word je weer wakker. Maar het gaat niet alleen om dromen. Elke herinnering die je hebt, hoe levendig ook, is niet meer dan een reconstructie – een mentale simulatie – die je brein maakt van dingen die je hebt gezien of meegemaakt. En die reconstructies zijn misschien minder nauwkeurig dan je denkt. Als je terugdenkt aan je laatste verjaardag of je eerste zoen, beleef je die momenten niet echt opnieuw – je ervaart alleen hoe je brein ze interpreteert.
Als onze hersenen van nature zulke overtuigende ‘werelden’ kunnen creëren, is het dan zo vergezocht om te denken dat we op een dag misschien technologie kunnen ontwikkelen die dat ook kan? Wist je dat er al behoorlijk wat stappen in die richting worden gezet? Neurowetenschappers zijn de laatste jaren enorm goed geworden in het ontcijferen van hersensignalen – zo goed dat ze deze inmiddels kunnen omzetten in commando’s waarmee je computermuizen of robotledematen kunt aansturen. Maar signalen terugsturen naar de hersenen is een stuk lastiger. Om echt overtuigende kunstmatige ervaringen te creëren die ons brein als echt waarneemt, zouden we precies moeten weten wat elke afzonderlijke hersencel doet en hoe ze samenwerken om onze werkelijkheidsbeleving te vormen. Geen eenvoudig klusje! In dit artikel duiken we uitgebreid in deze materie.
Hoe immersieve technologieën de werkelijkheid manipuleren
Immersieve technologieën als AR en VR blijken zeer effectief in het manipuleren van onze zintuiglijke waarneming, ook al is het maar tijdelijk.
In zekere zin kunnen we de werkelijkheid nu al manipuleren, bijvoorbeeld met immersieve technologieën als augmented en virtual reality (AR en VR). Onze ervaring van de wereld is uiteindelijk een product van onze zintuigen; onze ogen vangen licht op, onze neus detecteert chemische signalen in de lucht – je snapt het idee. Al deze informatie wordt vervolgens door onze hersenen verwerkt om onze werkelijkheidsbeleving te vormen. Wanneer je een VR-headset of AR-bril opzet, laat je technologie in feite bepalen wat je ogen en oren waarnemen in plaats van wat ze normaal zouden opvangen. Hoewel AR en VR nog bepaalde beperkingen hebben – de resolutie is niet helemaal perfect, er zit nog wat vertraging in, en het gezichtsveld is beperkt – raken gebruikers vaak zo diep ondergedompeld in virtuele omgevingen dat ze even vergeten dat ze zich in een nepwereld bevinden.
De ervaring kan zo realistisch aanvoelen dat je bijvoorbeeld naar virtuele objecten probeert te grijpen of terugdeinst wanneer iets in VR op je gezicht afvliegt. Deze instinctieve reacties laten zien hoe makkelijk onze hersenen kunstmatige prikkels als echt accepteren. Natuurlijk blijft de illusie van AR en VR afhankelijk van externe hardware – zodra je de headset of bril afzet, sta je meteen weer met beide benen op de (echte) grond. Maar de herseninterface-technologie waar we het in dit artikel over hebben, gaat een stap verder dan alleen een visuele laag. In plaats van schermen voor je ogen of speakers bij je oren te plaatsen, omzeilt deze technologie je fysieke zintuigen volledig door de sensorische verwerkingscentra in je hersenen direct te stimuleren.
“Ik ben ervan overtuigd dat we met ‘dream engineering’ toegang kunnen krijgen tot nieuwe werelden, elkaar beter kunnen leren begrijpen, en mensen kunnen helpen helen.”
Adam Haar Horowitz, researcher bij MIT Media Lab
Neem de regie over je dromen
Wetenschappers hebben aangetoond dat het misschien mogelijk is om content naar je dromen te uploaden en dit zelfs in een bepaalde richting te sturen. Maar is dat wel zo’n goed idee?
We brengen een enorm groot deel van ons leven slapend door – ongeveer een derde om precies te zijn. Dat is niet voor niets: slaap is essentieel. Het geeft ons brein niet alleen de tijd om alle informatie van de dag te verwerken, maar stelt ons lichaam ook in staat om van de dagelijkse inspanning te herstellen. En uiteraard belanden we tijdens die slaap meestal in dromenland. Dromen kunnen fantastisch mooi zijn, maar soms zijn ze ook angstaanjagend.
Of je nu een heerlijke fantasie beleeft of een vreselijke nachtmerrie: alle dromen hebben één ding gemeen – je hebt er geen bewuste controle over. Als we dromen zijn we eigenlijk alleen maar passieve toeschouwers in een verhaal dat ons onderbewustzijn verzint. We kunnen niet kiezen om te dromen over vliegen in plaats van vallen, of een beangstigende situatie omtoveren naar iets prettigs. We kunnen niet zelf beslissen welke plekken we gaan ontdekken of met wie we willen praten. Het verhaal ontvouwt zich altijd los van onze bewuste wensen. Maar daar komt binnenkort verandering in. Overal ter wereld zijn onderzoeksteams druk bezig om manieren te ontwikkelen waarmee we meer controle kunnen krijgen over onze dromen.
Een droom in een droom
In 2020 ontdekte een onderzoeksteam van het MIT Media Lab dat het binnenkort misschien mogelijk is om ideeën naar iemands gedachten te uploaden tijdens het slapen en zo de inhoud van hun dromen te beïnvloeden. Tijdens het onderzoek droegen deelnemers een Dormio-slaaptracker en namen ze voor het slapen gaan verschillende eenvoudige geluidsfragmenten op, zoals “denk eraan om aan een boom te denken”. Terwijl ze in slaap vielen, hield de tracker verschillende lichamelijke signalen in de gaten – hartslag, elektrische veranderingen in de huid en vingerbewegingen. Dit deden ze om vast te stellen wanneer deelnemers in hypnagogie terechtkwamen, een overgangsfase tussen wakker zijn en slapen. In deze fase zijn je hersenen ontvankelijker voor prikkels van buitenaf.
Zodra de tracker vaststelde dat iemand in deze slaapfase was beland, speelde het apparaat de opgenomen audio af om de droom van die persoon te beïnvloeden. En het werkte nog ook! Volgens de onderzoekers gaf maar liefst 67 procent van de deelnemers aan dat ze over een boom hadden gedroomd. Hoewel dit natuurlijk geen definitief bewijs is dat we dromen kunnen sturen, laat het wel zien dat het idee niet helemaal vergezocht is.
De Amerikaanse startup Prophetic kondigde pasgeleden aan plannen te hebben voor een apparaat waarmee volgens het bedrijf iedereen controle krijgt over zijn dromen. Het apparaat, dat Halo heet, heeft de vorm van een hoofdband die je tijdens je slaap draagt. De Halo maakt gebruik van EEG-sensoren en high-frequency ultrasone golven om je slaappatronen te volgen en lucide (helder) dromen op te wekken. Tijdens dit soort dromen, die tijdens de REMslaap spontaan optreden, ben je je ervan bewust dat je droomt en kun je soms zelfs beïnvloeden wat er in de droom gebeurt. Hoewel dit niet dagelijks voorkomt, wordt geschat dat ongeveer 70 procent van de mensen minstens één keer in zijn leven een lucide droom ervaart.
Eerder onderzoek heeft ook aangetoond dat lucide dromen praktische voordelen kan hebben. Zo bleek uit een onderzoek aan de Universiteit van Bern in Zwitserland dat deelnemers die tijdens lucide dromen oefenden met munten in een beker gooien, de volgende dag aanzienlijk beter presteerden dan de controlegroep, waar geen verbetering zichtbaar was. Volgens het bedrijf zou je, door met de Halo een lucide droomtoestand op te wekken, tijdens je slaap je creativiteit kunnen ontwikkelen, nieuwe ideeën kunnen verkennen en zelfs praktische problemen kunnen oplossen.
Het kapen van je dromen
Hoe verleidelijk dit allemaal ook klinkt, je kunt het maar beter nog niet meteen zelf gaan proberen. Je hebt hier dan wel geen hersenchirurg voor nodig die je schedel openmaakt – in tegenstelling tot sommige andere methoden die we later zullen bespreken – maar we weten nog niet of langdurige blootstelling aan hoogfrequent geluid ongewenste bijwerkingen heeft of onze geestelijke stabiliteit kan aantasten. We weten al dat slaap een belangrijke rol speelt in onze algemene gezondheid en ons welzijn. Het verstoren van het natuurlijke verloop van onze dromen zou dit proces kunnen ontwrichten, en dat heeft ernstige gevolgen. “Het komt maar weinig voor dat we ons bewust zijn van het feit dat we dromen,” legt Mark Blagrove uit, een slaapwetenschapper aan Swansea University. “En dit onbewuste karakter van dromen zou weleens essentieel kunnen zijn voor hoe dromen hun werk doen.”
Waar we ook rekening mee moeten houden – hoe onwaarschijnlijk het nu ook lijkt – is dat deze technologie in verkeerde handen kan vallen. Bijvoorbeeld cybercriminelen of bedrijven met minder zuivere bedoelingen. Uit het Amerikaanse onderzoek ‘Future of Marketing’ uit 2021 blijkt dat 77% van de marketeers van plan is om ‘dream incubation’ te gebruiken om reclameboodschappen in onze dromen te plaatsen. Ook zouden kwaadwillenden de technologie kunnen inzetten om iemands politieke voorkeur of ideeën over anderen te beïnvloeden. “Ik weet zeker dat we mensen met droomtechnologie kunnen helpen en ervoor zorgen dat we elkaar beter begrijpen”, zegt Adam Haar Horowitz, onderzoeker aan het MIT Media Lab. “Maar het zou ook misbruikt kunnen worden voor reclame. We moeten hier zorgvuldig mee omgaan.”
“We weten inmiddels dat het kan. Maar de vraag is of we dit wel zouden moeten doen. En is het wel verantwoord om herinneringen bij mensen kunstmatig aan te zetten, uit te zetten of weg te halen?”
Steve Ramirez, universitair docent psychologie en neurowetenschappen aan de Boston University.
Het mysterie van het geheugen
Hoewel we nog steeds niet precies weten hoe de menselijke hersenen werken, zijn wetenschappers steeds beter in staat onze herinneringen te manipuleren.
Het menselijk brein blijft een van de grootste raadsels voor de wetenschap. Ondanks grote vooruitgang in de neurowetenschappen begrijpen we nog steeds niet goed hoe veel basale processen werken. Hoe ontstaat een herinnering in je hersenen? En hoe wordt die opgeslagen? En hoe haalt je brein die specifieke herinnering later weer tevoorschijn als je die nodig hebt? Onderzoekers zijn druk in de weer om deze mysteries te ontrafelen. Het totaalplaatje is nog lang niet compleet, maar ze hebben door de jaren heen opmerkelijke vooruitgang geboekt. Bij dieren beginnen we steeds beter te begrijpen hoe deze complexe mechanismen precies werken.
In 2009 slaagden onderzoekers van de Universiteit van Toronto erin om angstherinneringen bij muizen te wissen. Ze gebruikten hiervoor een toxine gericht op de amygdala – het deel van de hersenen dat emoties verwerkt. In 2014 deden onderzoekers van het MIT iets nog verbazingwekkenders: ze slaagden erin om valse herinneringen te creëren bij muizen. De muizen ‘herinnerden’ zich dat ze een elektrische schok hadden gekregen in een bepaalde omgeving, terwijl dit in werkelijkheid nooit was gebeurd. En in 2017 toonden onderzoekers van Columbia University en McGill University aan dat het mogelijk was om bij slakken de triggers van een traumatische herinnering uit te schakelen zonder de herinnering zelf aan te tasten. Dit deden ze door een specifiek eiwit te blokkeren dat een rol speelt bij het vormen van langetermijnherinneringen.
Het einde van traumatische herinneringen?
Hoewel deze technieken nog niet toepasbaar zijn bij mensen – onze hersenen zijn immers veel complexer dan die van muizen – wijzen de onderliggende principes er wel op dat vergelijkbare methoden ooit bij mensen zouden kunnen werken. “Het is niet iets dat we zomaar even bij mensen kunnen doen, zoals we dat nu bij muizen doen. “Maar het gaat niet tegen de natuurwetten in om te stellen dat het ooit mogelijk, zo niet onvermijdelijk wordt bij mensen, waarschijnlijk nog tijdens ons leven,” stelt Steve Ramirez, universitair docent psychologie en neurowetenschappen aan Boston University. “We weten inmiddels dat het kan. Maar de vraag is of we dit wel zouden moeten doen. En is het wel verantwoord om herinneringen bij mensen kunstmatig aan te zetten, uit te zetten of weg te halen?”
Je hoeft geen neurowetenschapper te zijn om te begrijpen waarom zoiets in bepaalde gevallen zeker wel waardevol kan zijn, vooral voor mensen die lijden aan ernstige PTSS en andere traumagerelateerde stoornissen. Deze aandoeningen kunnen iemand nog lang na het oorspronkelijke trauma beïnvloeden, met slopende symptomen als nachtmerries, flashbacks en paniekaanvallen. De mogelijkheid om traumatische herinneringen selectief aan te passen of te dempen zou voor deze mensen enorme verlichting kunnen brengen. Bovendien zou inzicht in hoe herinneringen werken ook kunnen helpen bij mensen aan de andere kant van het spectrum – degenen die hun herinneringen verliezen door aandoeningen als dementie of geheugenverlies. Als we kunnen begrijpen hoe herinneringen worden gemaakt en opgeslagen, kunnen we mensen mogelijk helpen om ze beter vast te houden of zelfs verloren herinneringen terug te halen.
Kan ons geheugen gehackt worden?
Uiteraard roept het manipuleren van herinneringen verschillende ethische en medische bezwaren op. Je nare herinneringen, hoe vervelend ook, zijn er niet voor niets – ze hebben een belangrijke evolutionaire en psychologische functie. Ze helpen ons van eerdere ervaringen te leren, gevaarlijke situaties te vermijden en vormen onze persoonlijkheid. Het verstoren van deze natuurlijke mechanismen zou onvoorziene gevolgen kunnen hebben voor menselijk gedrag en ontwikkeling. “Een soort ‘cosmetische geheugenoperatie’ waarbij je probeert gênante herinneringen te wissen is geen goed idee,” zegt Sheena Josselyn, geheugenonderzoeker bij het Josselyn Frankland Lab. “De herinnering aan hoe erg ik me schaamde toen ik de laatste keer karaoke deed, zorgt er bijvoorbeeld voor dat ik het nooit meer doe! Ook vervelende herinneringen zijn dus belangrijk. Onze herinneringen maken ons tot wie we zijn, en als je daaraan gaat sleutelen verander je mogelijk iemands hele persoonlijkheid.”
Er zijn ook gegronde zorgen over mogelijke psychische bijwerkingen. Het onderdrukken van traumatische herinneringen kan juist leiden tot meer angst, paniekaanvallen of zelfs complexere psychische aandoeningen zoals een dissociatieve identiteitsstoornis. De menselijke psyche is enorm kwetsbaar en alles hangt met elkaar samen – als je één aspect verandert, kan dat allerlei onbedoelde gevolgen in gang zetten. En met de opkomst van technologie die onze hersenen direct kan beïnvloeden, moeten we ook oppassen dat autoritaire regimes dit niet gaan gebruiken om geschiedenis uit te wissen of mensen te manipuleren. Bovendien zouden hackers deze technologie kunnen gebruiken om toegang te krijgen tot je gedachten, je persoonlijke informatie stelen of je te chanteren door te dreigen je herinneringen te wissen als je geen losgeld betaalt.
En net als veel andere geavanceerde medische behandelingen zou ook deze technologie waarschijnlijk alleen beschikbaar zijn voor mensen met geld. De rijken kunnen straks hun trauma’s laten wissen of hun geheugen verbeteren, terwijl anderen met hun psychische problemen blijven zitten. Zo ontstaat er weer een nieuwe vorm van ongelijkheid in de maatschappij. “Als er middelen komen die je denkvermogen verbeteren, zal niet iedereen daar toegang toe hebben,” zegt Richard Huganir, hoofd van de afdeling neurowetenschappen aan de Johns Hopkins Universiteit. “Deze behandelingen zullen veel geld kosten en daardoor voor veel mensen onbereikbaar zijn.”
“We weten niet hoe het zou zijn om eeuwig te leven in digitale vorm, of als gedownload bewustzijn in een digitaal lichaam. Stel je voor dat er helemaal niemand anders is, dat er iets misgaat en je in je eentje ronddwaalt in een donkere, eenzame leegte?”
Angela Thornton, onderzoeker aan de Universiteit van Nottingham
‘Keep your head in the cloud’
Door recente ontwikkelingen in brein-computerinterfaces komt het digitaliseren van ons bewustzijn en het uploaden van onze gedachten naar de cloud steeds dichterbij. Maar is digitale onsterfelijkheid echt mogelijk?
Tijdens een presentatie van Neuralink in 2020 deed Elon Musk (zoals we van hem gewend zijn) een gedurfde uitspraak – dat mensen ooit onsterfelijk kunnen worden door hun hersenen te uploaden naar computers. “In de toekomst kun je herinneringen opslaan en opnieuw afspelen,” beweerde hij. “Je zou ze bijvoorbeeld in een nieuw lichaam of in een robotlichaam kunnen downloaden.” En hoe vergezocht dit ook klinkt, de gedachte achter het uploaden van het bewustzijn is niet helemaal onrealistisch. Aangezien de hersenen net als elk ander natuurlijk systeem de wetten van de natuurkunde volgen, zouden we ze met voldoende rekenkracht nauwkeurig in software moeten kunnen simuleren, waardoor we iemands geest in digitale vorm kunnen recreëren. Klinkt in principe simpel genoeg, maar dat is het in de praktijk toch niet helemaal.
De menselijke hersenen bevatten meer dan 85 miljard neuronen die ongeveer 100 biljoen neurale verbindingen met elkaar vormen. En die verbindingen maken jou tot wie je bent. Je herinneringen, je angsten, je karaktertrekken – ze zijn allemaal vastgelegd in die verbindingen. Om je geest nauwkeurig te kunnen simuleren op een computer, zouden we dus een manier moeten vinden om al die verbindingen stuk voor stuk na te maken. Om de enorme omvang van deze uitdaging in perspectief te plaatsen: wetenschappers zijn er pas recent in geslaagd om een volledig 3D-model te maken van de hersenen van een fruitvlieglarve, die ongeveer 3.000 neuronen en 500.000 verbindingen heeft. Het kan dus nog tientallen jaren duren, of zelfs langer, voordat we hetzelfde kunnen doen met het menselijk brein.
Hoe ontstaat bewustzijn?
Zelfs als we het voor elkaar zouden krijgen om elke verbinding in je hersenen in kaart te brengen en te simuleren, is er geen garantie dat dit ‘bewustzijn’ zou opleveren. Ondanks tientallen jaren onderzoek blijft ons begrip van hoe bewustzijn ontstaat opmerkelijk beperkt. Sommige neurowetenschappers stellen dat het bewuste denken natuurlijk voortvloeit uit de neurale structuur van de hersenen, wat suggereert dat een voldoende nauwkeurige hersensimulatie vanzelf een bewuste ervaring zou genereren. Anderen beweren dat je voor bewustzijn lichaamsbesef en een fysieke vorm nodig hebt. Een ontlichaamde digitale geest zou in geen enkele betekenisvolle zin bewust kunnen zijn. “Als het lichaam cruciaal is voor zelfbewustzijn, dan betekent dit dat een geest die naar een supercomputer is geüpload nooit bewustzijn kan krijgen omdat het niets meer zal zijn dan een ontlichaamd virtueel brein,” zegt wetenschapsjournalist Moheb Costandi.
Laten we er even vanuit gaan dat de eerste groep gelijk heeft en dat het ons lukt om een digitale kopie van je geest te maken – met bewustzijn. Wat dan? Zouden we dan als een soort ontlichaamd bewustzijn door de digitale ruimte zweven? Zou dat ons bestaan zijn? En wat als de digitale kopie al actief is als we zelf nog gewoon leven? Kunnen we wel op twee manieren tegelijkertijd bewust zijn? Gaan we onze geest in de toekomst inderdaad overbrengen naar robotlichamen, zoals Musk voorspelt? En kan een geest die gewend is aan een fysiek lichaam zich wel aan een volledig nieuw soort bestaan aanpassen? “Er zit veel vrijheid in dat idee,” zegt Angela Thornton, onderzoeker aan de Universiteit van Nottingham. “Maar het vraagt ook een enorme aanpassing, als je bedenkt dat je hersenen en geest moeten leren omgaan met het feit dat je omhulsel helemaal anders is.”
Upload je brein
De Amerikaanse startup Nectome heeft al de eerste stap gezet richting deze toekomst. Het bedrijf beweert een biologische techniek te hebben ontwikkeld waarmee we de hersenen als het ware kunnen conserveren, zodat deze later kunnen worden geüpload naar een computer zodra we de technologie hebben om zoiets te doen. Als je denkt dat dit te mooi klinkt om waar te zijn, heb je waarschijnlijk gelijk. Het blijkt namelijk dat de procedure een sterftecijfer heeft van 100%. Met deze techniek, die vitrificatie heet, wordt namelijk een chemische oplossing in de grote halsslagader van een nog levend persoon geïnjecteerd. Hierdoor veranderen de hersenen in glas en blijft de structuur van de zenuwcellen behouden. Door de hersenen op deze manier perfect te prepareren, hoopt men in de toekomst herinneringen uit het weefsel te kunnen halen en iemands bewustzijn te kunnen recreëren.
Het enige probleem – naast het feit dat deze methode dodelijk is – is dat we niet weten of het überhaupt allemaal wel mogelijk is. We weten niet hoe lang herinneringen in dood weefsel kunnen overleven, of het mogelijk is om ze eruit te halen, of dat bewustzijn kan worden hersteld. Dit weerhoudt oprichter Robert McIntyre er echter niet van om het te proberen. Hij is er zelfs van overtuigd dat zijn werk een diepgaande impact zal hebben op onze samenleving. “Dit wordt een keerpunt in de geschiedenis dat de maatschappij zal veranderen, vergelijkbaar met de komst van het geschreven woord,” zegt hij. “Met deze doorbraak betreden we een nieuwe fase, waarin geen herinnering meer verloren gaat.”
Digitale onsterfelijkheid
Hoewel het idee om digitaal voor altijd voort te leven aanlokkelijk klinkt, roept het ook serieuze ethische vragen op. Allereerst zou digitale onsterfelijkheid een diepgaande invloed hebben op hoe we met de dood omgaan. Hoe verwerken nabestaanden hun verlies wanneer iemand sterft maar in digitale vorm blijft bestaan? De traditionele fasen van rouwverwerking kunnen verstoord raken door de aanwezigheid van een digitale versie van de overledene – iemand die er niet meer is maar tegelijkertijd nog steeds toegankelijk is. Voor degenen die de digitale overgang ondergaan, zijn de psychologische gevolgen even complex. Hoe verwerkt iemand de dood van zijn fysieke lichaam terwijl het bewustzijn intact blijft? Het trauma van het zien afsterven van je biologische lichaam, terwijl je blijft bestaan in een virtuele wereld, zou op psychologisch vlak enorme gevolgen kunnen hebben.
Dan is er nog de kwestie van vertrouwen. Als je je brein uploadt, leg je in feite je hele wezen in handen van degene die de servers beheert. We maken ons nu al zorgen over bedrijven die onze browsergeschiedenis verzamelen – stel je voor dat je hun je volledige bewustzijn geeft. Wat als ze besluiten je hersendata te gebruiken op manieren waar je nooit mee hebt ingestemd? En wat als iemand je digitale brein hackt en je digitale bestaan vervolgens tot een hel maakt? En nog erger: stel je voor dat je genoeg hebt van dat eeuwige leven en eruit wilt stappen, maar ontdekt dat er geen delete- of escape-knop is? “We weten niet hoe het zou zijn om eeuwig te leven in digitale vorm, of als gedownload bewustzijn in een digitaal lichaam,” zegt Thornton. “Stel je voor dat er helemaal niemand anders is, dat er iets misgaat en je in je eentje ronddwaalt in een donkere, eenzame leegte?”
Vooral de sociaaleconomische gevolgen zijn zorgwekkend. Als deze technologie het gebruikelijke patroon volgt, zal het in het begin duur en exclusief zijn, en dus alleen weggelegd zijn voor de rijken en machtigen. “Krijgen we dan een nieuwe vorm van ongelijkheid waarbij alleen mensen met geld toegang hebben tot onsterfelijkheid?”, vraagt Francois Zammit, filosofiedocent aan de Universiteit van Malta. “En wat dacht je van bepaalde politici? Stel je een autoritaire staat voor waar de heerser digitaal onsterfelijk wordt en voor eeuwig aan de macht blijft. Wat zijn daar dan de ethische gevolgen van?” Misschien is het maar beter dat we daar nooit achter komen.
Leerpunten
Wat is nu eigenlijk de belangrijkste conclusie? Staan we echt op het punt om de menselijke geest volledig te doorgronden? Hoewel de neurowetenschappen opmerkelijke vooruitgang hebben geboekt in het begrijpen van hersenfuncties – het in kaart brengen van hersennetwerken, het ontcijferen van hersensignalen en het ontwikkelen van brein-computerinterfaces – blijft ons brein nog altijd in mysterie gehuld. De waarheid is dat we misschien nooit volledig zullen begrijpen hoe miljarden neuronen de ervaring van mens-zijn creëren.
De mogelijkheid om onze dromen te sturen, herinneringen aan te passen of ons bewustzijn digitaal op te slaan zou absoluut een enorme doorbraak kunnen betekenen voor de behandeling van psychische aandoeningen, het onderwijs en zelfs voor de manier waarop we met de dood omgaan. Mensen met PTSS zouden eindelijk rust kunnen vinden. Studenten zouden tijdens hun slaap nieuwe kennis kunnen verwerven. Ouderen zouden hun herinneringen kunnen vastleggen voordat cognitieve achteruitgang toeslaat. Maar deze verleidelijke mogelijkheden roepen ook fundamentele ethische vragen op. Verandert het selectief bewerken van onze herinneringen wie we zijn? Is het manipuleren van onze dromen niet een enorme inbreuk op onze meest intieme gedachtenwereld? En wat blijft er over van de betekenis van leven en dood als we ons bewustzijn digitaal kunnen bewaren?
