Samenvatting
De digitale revolutie raast als een onstuitbare rivier door vrijwel elke sector, maar de gezondheidszorg – zo belangrijk voor onze samenleving – is merkwaardig genoeg een beetje achtergebleven. Het is verbazingwekkend: je kunt nu met een simpel stemcommando je boodschappen thuis laten bezorgen en een zelfrijdende auto voor je deur laten parkeren, terwijl we in veel ziekenhuizen en klinieken nog faxapparaten, papieren rompslomp en antieke werkprocessen aantreffen. Maar die wind lijkt nu te gaan draaien; de gezondheidszorg begint eindelijk de voordelen van digitale technologie te zien.
- Uit een rapport van McKinsey uit 2023 blijkt dat 90% van de managers in de gezondheidszorg digitale en AI-transformatie inmiddels als een hoge of topprioriteit beschouwt.
- Het nieuwe AI-model van de Harvard Medical School kan kanker met een nauwkeurigheid van 94% opsporen en overtreft daarmee menselijke radiologen.
- “In de toekomst zal proactieve en preventieve geneeskunde de norm zijn, aangestuurd door big data, machine learning en realtime moleculaire inzichten,” zegt Ying Ge, professor aan de Universiteit van Wisconsin–Madison.
- Nvidia en de Mayo Clinic werken samen aan het bouwen van digitale tweelingen van mensen, uiterst gedetailleerde virtuele replica’s van individuele patiënten.
- Na de recente doorbraken in 3D-bioprinten verwachten experts dat we binnen een paar decennia volledig functionele 3D-geprinte menselijke organen gaan zien.
Tegen de tijd dat de peuters van nu zelf kinderen hebben, is een ziekenhuisbezoek misschien net zo zeldzaam geworden als het gebruik van een telefooncel. Je ochtendroutine bestaat dan wellicht uit een gezondheidsscan onder de douche terwijl je wc je urine en ontlasting checkt. Je digitale tweeling houdt 24/7 in de gaten of er iets mis is. En hoewel er nog wat belangrijke vragen openstaan, zoals wie toegang krijgt tot deze snufjes en waar we de grens trekken bij het optimaliseren van mensen, is één ding zeker: we zijn de gezondheidszorg niet alleen aan het verbeteren, maar ook aan het heruitvinden wat het betekent om mens te zijn.
De gezondheidszorg vormt de ruggengraat van onze samenleving. Ze is er voor ons wanneer we voor het eerst ademhalen en meestal ook wanneer we onze laatste adem uitblazen. Je zou verwachten dat iets wat zo essentieel is voor het menselijk leven, zich op het scherpst van de snede van innovatie bevindt. Toch is dat niet helemaal het geval. Hoewel de gezondheidszorg zeker haar portie doorbraken heeft gekend (van robotchirurgie tot gentherapie), is de sector als geheel wat traag in het omarmen van digitale innovatie. Zo is de laatste fax pas in november 2024 uit de Nederlandse zorg verdwenen. In landen als de Verenigde Staten waan je je vaak nog in een andere tijd als je een ziekenhuis of kliniek binnenloopt, met bij de receptie faxapparaten, papieren dossiers en logge computersystemen die zo uit de jaren negentig lijken te komen.
Maar laten we vooral niet te snel oordelen. Als je namelijk bedenkt wat er op het spel staat, is het logisch dat men voorzichtig is met innovatie in de gezondheidszorg. Want wat als jouw leven aan een zijden draadje zou hangen? Zou je willen dat je arts de beproefde behandeling gebruikt die al tientallen jaren werkt, of zou je kiezen voor de experimentele aanpak die veelbelovend is maar nog niet volledig is bewezen? De meesten van ons zouden waarschijnlijk de veilige weg kiezen, en dat is ook de mentaliteit die de gezondheidszorg al heel lang kenmerkt. Maar dat staat op het punt te veranderen.
De gezondheidszorg kampt, zoals we allemaal weten, met een groot tekort aan personeel en almaar omhoog schietende kosten, gepaard met steeds hogere verwachtingen van patiënten. Dat is een drijfkracht voor digitale transformatie. Uit een rapport van McKinsey uit 2023 blijkt dat maar liefst 90% van de managers in de gezondheidszorg digitale en AI-transformatie als een hoge prioriteit of zelfs als topprioriteit ziet. Een duidelijk signaal dat de sector klaar is voor verandering. Wat betekent dit voor de toekomst van de gezondheidszorg? Hoe ziet de medische wereld er in 2050 uit? En welke technologieën en trends gaan de gezondheidszorg van morgen totaal veranderen?
“Ziektes die nu nog ‘onzichtbaar’ zijn, zullen detecteerbaar, voorspelbaar, te voorkomen en te behandelen zijn voordat ze zich kunnen ontwikkelen.”
Ying Ge, professor aan de Universiteit van Wisconsin–Madison
Wat is er met me aan de hand, dokter?
AI gaat de manier waarop we ziektes diagnosticeren veranderen, waardoor we kunnen voorkomen in plaats van genezen.
Zonder een juiste diagnose is zelfs de meest geavanceerde behandeling niet meer dan een slag in de lucht. Bij ernstige ziektes is het op tijd inzetten van de juiste behandeling van levensbelang. Neem bijvoorbeeld borstkanker of darmkanker: vroegtijdig ontdekt, in stadium één, en de overlevingskans na vijf jaar is 90%. Wordt de kanker te laat ontdekt, dan keldert de vijfjaarsoverleving naar een magere 14%. Wereldwijd gebruiken artsen vaker AI-gestuurde diagnostische tools voor betere diagnoses en behandelingen. In allerlei medische vakgebieden, van radiologie en cardiologie tot pathologie en dermatologie, blijken de resultaten hiermee verrassend goed.
Een voorbeeld: onderzoekers van de Harvard Medical School hebben een nieuw AI-model ontwikkeld, ‘Clinical Histopathology Imaging Evaluation Foundation’ (CHIEF) geheten. Door digitale coupes van tumorweefsel te analyseren, kan het AI-model verschillende soorten kankers opsporen, zoals borst-, long-, baarmoederhals-, endometrium- en darmkanker. Het doet dat met een nauwkeurigheid van 94%. Om dat in perspectief te plaatsen: menselijke radiologen kunnen borstkanker met een nauwkeurigheid van ongeveer 78% opsporen. Dat is best goed, maar een verschil van 16% betekent dat er duizenden meer levens kunnen worden gered. AI blijkt net zo goed te zijn in het vroeg opsporen en voorspellen van hart- en vaatziekten, met nauwkeurigheidspercentages tot 93%. Het verbaast dan ook niet dat de AI-diagnostieksector volgens een onderzoek van adviesbureau Towards Healthcare tegen 2033 een waarde zal hebben van maar liefst 10,15 miljard dollar.
Van reactief naar proactief
Al onder de indruk van AI-diagnostiek? Wacht maar eens tot je ziet wat de toekomst brengt! Het gaat niet alleen om slimmere versies van de huidige tools, maar om een compleet nieuwe manier om ziektes op te sporen, te monitoren en zelfs te voorkomen. “Kanker zal niet langer in een laat stadium worden ontdekt, omdat we tools zullen hebben om het ontstaan ervan op moleculair niveau te volgen. We zullen niet langer ‘blind’ zijn voor de progressie van een ziekte, maar veel eerder kunnen ingrijpen”, vertelt Ying Ge, hoogleraar cel- en regeneratieve biologie aan de Universiteit van Wisconsin-Madison. “Ziektes die nu nog ‘onzichtbaar’ zijn, zullen detecteerbaar, voorspelbaar, te voorkomen en te behandelen zijn voordat ze zich kunnen ontwikkelen.”
Sta eens stil bij wat dat betekent: in plaats van pas naar de dokter te gaan er iets mis is (en dan is het misschien al te laat), kunnen we vroege waarschuwingssignalen jaren eerder opsporen. Dat geeft ons de kans om op tijd in te grijpen. “Op dit moment is veel geneeskunde reactief: artsen wachten tot er symptomen optreden, vaak in een vergevorderd stadium van de ziekte, voordat ze in actie komen. In de toekomst zal proactieve en preventieve geneeskunde de norm zijn, aangestuurd door big data, machine learning en realtime moleculaire inzichten”, aldus Ying Ge.
Voor elke patiënt een unieke behandeling
Digitale technologie maakt de weg vrij voor gepersonaliseerde medische zorg. Geen standaardbehandelingen meer, maar behandelingen die zijn afgestemd op de unieke behoeften van elke patiënt.
Het stellen van de juiste diagnose is pas de eerste stap. Als artsen eenmaal weten waar ze mee kampen, is de volgende uitdaging om een effectieve behandeling te bedenken. En hier loopt de moderne geneeskunde vaak tegen een nieuwe hindernis aan: de meeste artsen werken met een standaardaanpak. Dat betekent dat iedereen met dezelfde aandoening hetzelfde behandelplan krijgt, los van iemands unieke biologische kenmerken, levensstijl of persoonlijke situatie. Hoewel standaardbehandelingen ongetwijfeld talloze levens hebben gered en nog steeds elke dag miljoenen mensen helpen, is de realiteit dat wat voor de ene patiënt geweldig werkt, bij een ander (met precies dezelfde diagnose) nauwelijks effect heeft.
De sleutel tot betere resultaten en minder bijwerkingen lijkt te liggen in het aanpassen van de behandeling aan de unieke behoeften van elke patiënt. Een onderzoek van de University of California, San Diego School of Medicine, bevestigt dit: 24,5% van de patiënten met solide tumoren die een behandeling op maat kregen, reageerde goed op de behandeling, tegenover slechts 4,5% bij standaardbehandelingen. Bij bloedkanker waren de verbeteringen vergelijkbaar: gepersonaliseerde behandelingen hadden een responspercentage van 24,5%, tegenover 13,5% bij de traditionele behandeling. De benadering werkt ook buiten de oncologie. Patiënten met hart- en vaatziekten die gepersonaliseerde zorg kregen, hadden 30% minder cardiologische voorvallen. En diabetici die een behandeling op maat kregen waarbij zowel hun genetisch profiel als sociaaleconomische factoren werden meegenomen, hadden 35% minder complicaties (zoals retinopathie en nefropathie).
Je digitale tweeling
Een van de nieuwe snufjes die kunnen helpen om gezondheidszorg beter op de patiënt af te stemmen, is digitale tweelingtechnologie. Hierbij worden digitale modellen gemaakt van echte dingen of systemen. Nvidia en de Mayo Clinic zijn onlangs een samenwerking gestart om menselijke digitale tweelingen te bouwen. Dit zijn super gedetailleerde virtuele kopieën van individuele patiënten, waarin hun genetische informatie, fysiologische gegevens en levensstijl worden samengevoegd tot een uitgebreid digitaal model. Zie het als een virtuele versie van jezelf die artsen kunnen gebruiken om verschillende behandelingen uit te proberen en te ontdekken hoe je lichaam zou reageren, zonder dat dit enig risico voor jou met zich meebrengt. Zorgverleners kunnen er verschillende behandelingsopties mee simuleren en analyseren welke de beste kans van slagen hebben voor een specifieke patiënt. Dit maakt de weg vrij voor supergerichte behandelingen die zijn afgestemd op iemands unieke biologische blauwdruk.
Een bezoek aan het ziekenhuis? Je kunt er van op aan dat dat er in de toekomst heel anders uit ziet. “Ik zie een wereld voor me waarin je een kliniek binnenloopt en in plaats van een standaardcheck-up te krijgen, wordt begroet door een groot, dynamisch digitaal scherm dat al je persoonlijke gezondheidsgegevens – genomica, proteomica, metabolomica, microbioom en nog veel meer – in realtime weergeeft”, zegt Ying Ge. “Je gezondheidsgegevens (van eerdere bezoeken) worden continu geanalyseerd om vroege trends op te sporen. AI-aangedreven machine learning-algoritmen vergelijken je moleculaire profiel met dat van miljoenen andere patiënten en groeperen individuen in nauwkeurige moleculaire subtypen in plaats van in algemene ziektecategorieën. Zodra je vroege tekenen van ziekte vertoont, worden je gegevens gekoppeld aan die van een andere patiënt met een vergelijkbaar moleculair profiel. Als die ‘moleculaire tweeling’ goed op een bepaalde behandeling reageert, kunnen artsen dezelfde aanpak bij jou toepassen, wat de efficiëntie en het succespercentage van gepersonaliseerde behandelingen enorm verbetert.”
Als we een jaar of twintig in de toekomst kijken, hoef je voor de meeste controles misschien niet eens meer naar het ziekenhuis. Bij je geboorte krijg je, net als iedereen, een digitale tweelingbroer of -zus ‘toegewezen’ die je hele leven bij je blijft en stilletjes in de gaten houdt wat je doet, waar je bent en wat je eet. Je huis wordt een soort gezondheidscentrum. Het toilet is niet meer alleen een toilet, maar een geavanceerd lab dat elke ochtend je urine en ontlasting analyseert op vroege tekenen van problemen. Als je onder de douche stapt, scannen verborgen sensoren je hele lichaam terwijl jij je haar wast. Je bed houdt elke nacht je slaappatroon en ademhaling bij. Al deze informatie wordt automatisch doorgestuurd naar je digitale tweelingbroer of -zus, die een gedetailleerd, realtime beeld van je gezondheid samenstelt. Dit wordt ook gedeeld met je zorgverlener, die het je meteen laat weten als er iets niet in orde is.
“Als we het hebben over volledig biogeprinte organen die routineus voor mensen worden gebruikt, dan kijken we waarschijnlijk naar 20 tot 30 jaar.”
Mark Skylar-Scott, assistent-professor bio-engineering aan Stanford University
Menselijke organen op bestelling
3D-bioprinten belooft een doorbraak in transplantaties door organen te kweken uit de eigen cellen van de patiënt – geen wachtlijsten meer, geen risico op afstoting.
Op dit moment wachten alleen al in de VS meer dan 100.000 mensen op een orgaantransplantatie. Ze leven in spanning, hopend op dat ene cruciale telefoontje voordat het te laat is. De harde realiteit is dat velen het niet zullen halen. Elke dag sterven ongeveer dertien mensen terwijl ze wachten op een orgaan dat nooit komt. En voor degenen die het geluk hebben een transplantatie te krijgen, loert er een nieuw gevaar: de zeer reële kans dat hun immuunsysteem het nieuwe orgaan als een vreemde indringer beschouwt en het afstoot. Omdat het donororgaan genetisch verschilt van het weefsel van de ontvanger, komt het natuurlijke afweersysteem in actie en valt het orgaan aan alsof het een indringer is. Dit is de reden waarom mensen die een orgaandonatie ontvangen, de rest van hun leven medicijnen moeten slikken die hun immuunsysteem onderdrukken. Het is een delicate evenwichtsoefening: het nieuwe orgaan behouden en tegelijkertijd het risico op infecties beheersen.
Maar wat als we de wachtlijsten en het risico op afwijzing volledig uit de wereld kunnen helpen? Wat als we gewoon nieuwe organen zouden kunnen… printen? Dat is precies wat wetenschappers over de hele wereld hopen te bereiken met een innovatieve techniek die 3D-bioprinten heet. Het proces begint met levende cellen die uit een patiënt worden gehaald en vervolgens worden gemengd met een speciale bio-inkt die ervoor zorgt dat de cellen in leven blijven en de ondersteunende structuur krijgen die ze nodig hebben om te groeien. Met behulp van geavanceerde 3D-printers wordt dit ‘celmengsel’ in nauwkeurig georganiseerde patronen gerangschikt om laag voor laag functioneel weefsel op te bouwen. Als je dit lang genoeg volhoudt en genoeg lagen in precies het juiste patroon toevoegt, heb je in theorie een gloednieuw orgaan. De nadruk ligt hier op ‘in theorie’.
Kan ik even een nieuwe lever bestellen?
Tot nu toe is het wetenschappers al gelukt om meerlaagse huid, botten, spierstructuren, bloedvaten, netvliesweefsel en zelfs miniatuurversies van organen te printen. Maar een volledig functioneel menselijk orgaan op ware grootte dat je daadwerkelijk in een levend persoon kunt transplanteren? Zo ver zijn we nog niet. Toch zijn er recente ontwikkelingen die al grote stappen in die richting zetten. In 2022 kondigde United Therapeutics Corporation aan dat ze met succes een longbronchus hadden geprint met 4000 kilometer aan haarvaten en 200 miljoen longblaasjes. De biogeprinte structuur bleek in diermodellen zuurstof te kunnen uitwisselen, wat een enorme stap is in de richting van het maken van transplanteerbare menselijke longen. En nog recenter, in mei 2025, onthulde een team van Caltech een systeem dat weefsels rechtstreeks in het lichaam kan 3D-printen zonder dat er een operatie nodig is. Het systeem gebruikt een injecteerbare bio-inkt die vloeibaar blijft bij lichaamstemperatuur maar stolt bij blootstelling aan gerichte ultrasone golven. Er zijn al met succes weefsels geprint in de maag van een konijn en de blaas van een muis.
Hoe lang gaat het duren voordat de eerste 3D-geprinte longen, lever of nieren in een mens worden getransplanteerd? Nou, misschien nog wel een paar decennia. “Als we het hebben over volledig biogeprinte organen die routineus voor mensen worden gebruikt, dan kijken we waarschijnlijk naar 20 tot 30 jaar,” zegt Mark Skylar-Scott, assistent-professor bio-engineering aan Stanford University. Zodra bioprinttechnologie beschikbaar komt, kunnen mensen op een dag misschien gewoon een kliniek of ziekenhuis binnenlopen voor een nieuw orgaan, bijna alsof ze een gerecht uit een restaurantmenu kiezen. Ze geven een simpel DNA-monster af en krijgen vrijwel direct een kweek van stamcellen op basis van hun unieke genoom. Deze gepersonaliseerde stamcellen kunnen vervolgens worden veranderd in wat die persoon nodig heeft: een nieuwe nier, nieuwe hartkleppen of vervangend kraakbeen voor krakende knieën. Geen wachtlijsten meer, geen afstotingsremmers meer, niet meer hoeven te hopen dat het ongeluk van iemand anders jouw geluk wordt.
De kracht van gedachten
Stel je voor dat je elektronische hulpmiddelen kunt bedienen met je gedachten – BCI’s maken dit nu mogelijk voor mensen met een handicap en misschien ooit voor iedereen.
Brein-computer interfaces (BCI’s) behoren tot de meest bijzondere technologische doorbraken van de afgelopen jaren en maken dingen mogelijk die tien jaar geleden nog pure fantasie leken. Eerder dit jaar maakten onderzoekers van de Universiteit van Californië in San Francisco bekend dat het ze is gelukt om een verlamde man een robotarm te laten bedienen met zijn gedachten. Deze man, die jaren geleden door een beroerte zijn spraakvermogen en motorische functies had verloren, kreeg kleine sensoren direct op het oppervlak van zijn hersenen geïmplanteerd. De sensoren registreerden de elektrische activiteit in de hersenen wanneer hij zich een voorstelling maakte van bepaalde handelingen, zoals het bewegen van zijn armen of handen.
De BCI pikt deze mentale beelden van bewegingen op via de geïmplanteerde sensoren en zet ze om in commando’s voor een robotarm. Het resultaat was spectaculair: de man kon de robotarm blokken laten oppakken, ze omdraaien en met indrukwekkende precisie naar andere plekken verplaatsen. Nog wonderbaarlijker was dat hij complexe taken kon uitvoeren, zoals een kast openen, een beker pakken en deze onder een waterdispenser houden. Voor een gezond persoon lijken dit misschien simpele dingen, maar voor iemand die al jarenlang in zijn eigen lichaam gevangen zit, is zelf voor je eten of drinken kunnen zorgen van enorme betekenis. Een ware bevrijding!
Hersenimplantaten voor iedereen
Zoals met elke technologie, kunnen we ervan uitgaan dat ook brein-computer interfaces steeds beter en geavanceerder worden. Ze openen een wereld aan nieuwe mogelijkheden voor mensen met een handicap of neurologische aandoening. Verlamde mensen zullen weer kunnen lopen met behulp van door het brein aangestuurde robotachtige exoskeletten, mensen met ernstige depressies kunnen gerichte neurale stimulatie krijgen en mensen met geheugenstoornissen kunnen baat hebben bij cognitieve systemen die helpen om de hiaten op te vullen. Uiteindelijk zal het implantatieproces minder ingrijpend gaan worden (denk aan kleine injecties in plaats van hersenchirurgie). En dat betekent dat het best mogelijk is dat zelfs volkomen gezonde mensen ervoor gaan kiezen om hun natuurlijke vaardigheden uit te breiden.
Stel je voor dat je je smartphone, computer of je slimme apparaten thuis kunt bedienen met niet meer dan een gedachte. Je hoeft nooit meer te zoeken naar een afstandsbediening of op een toetsenbord te typen. Studenten zouden hele studieboeken rechtstreeks naar hun geheugen kunnen downloaden, terwijl professionals in een oogwenk enorme databases vol informatie kunnen raadplegen. Misschien zien we wel directe hersen-naar-hersencommunicatie, waarbij gedachten en emoties net zo makkelijk gedeeld worden als een appje. We zouden zelfs onze ervaringen kunnen back-uppen, net zoals we dat met onze telefoons doen, zodat we (als we oud zijn) allerlei mooie herinneringen kunnen herbeleven.
Conclusie
Wat kunnen we hieruit opmaken? Sinds het begin van de mensheid zijn we een soort speelbal van onze genetische opmaak en accepteren we pijn, ziekte en de dood als de onvermijdelijke feiten van het leven. Nu schrijven we voor het eerst een ander verhaal. Misschien zijn wij wel de laatste generatie die weet hoe het is om onverwacht ziek te worden, met een permanente handicap te leven of dierbaren te verliezen door orgaanfalen. Het is goed mogelijk dat de kinderen die nu geboren worden in een wereld komen te leven waarin dit soort tragedies zeldzame voetnoten in de medische geschiedenis worden, in plaats van iets wat ieder mens meemaakt en waar we allemaal onder lijden. De toekomst van de gezondheidszorg gaat niet alleen over langer leven; maar over beter leven, voluit leven en meer verbonden zijn. En hoewel die toekomst nog ver weg lijkt als je in een wachtkamer zit en papieren formulieren invult, beloven we dat-ie dichterbij is dan je denkt.
