Samenvatting
De gebouwen om ons heen zijn bezig met een stille revolutie. Ze veranderen van statische dingen in slimme omgevingen die kunnen ‘denken’, zich aanpassen en de natuur helpen herstellen. Van ziekenhuizen die volledig op groene energie draaien tot wolkenkrabbers die meer energie opwekken dan ze verbruiken: de toekomst van de architectuur is dichterbij dan je misschien dacht.
- Bijna 40% van de wereldwijde CO2-uitstoot wordt door gebouwen veroorzaakt, zo meldt UNEP.
- Nu de klimaatproblemen toenemen en steden steeds voller worden, moeten we het ontwerp, de bouw en het gebruik van de gebouwen waarin we wonen en werken grondig gaan herzien.
- Het PAE Living Building in Portland is ontworpen om minstens 500 jaar mee te gaan en wekt meer energie op dan het verbruikt.
- Irvine Medical Center is het eerste volledig emissievrije ziekenhuis in de Verenigde Staten.
- Het Wonderwoods verticale bos in Utrecht slaat zo’n 5,4 ton CO₂ per jaar op.
Klinkt interessant, niet waar? En gelukkig zijn dit geen luchtkastelen of visies voor over tig jaar. Het zijn functionerende gebouwen waar nú al echte mensen in wonen en werken. Ze wijzen ons de weg naar een gebouwde wereld die net zo dynamisch en responsief wordt als de natuur om ons heen.
Gebouwen waren ooit simpelweg schuilplaatsen: plekken om de kou, regen en wind te ontvluchten en comfortabel te kunnen wonen en werken. En hoewel die beschermende functie essentieel blijft, zijn ze nu aan het ‘ontwaken’. Door het combineren van AI, duurzame technologie en slimme materialen veranderen gebouwen van statische structuren in een soort levende organismen die ademen en meedenken. Deze ontwikkeling komt trouwens geen moment te vroeg, want gebouwen veroorzaken zo’n 40% van de wereldwijde CO2-uitstoot. Dat maakt ze tot onze grootste uitdaging én kans in de strijd tegen klimaatverandering.
We hebben nu eindelijk de technologische kennis en kunde in handen om gebouwen te ontwerpen als systemen die de natuur helpen te herstellen in plaats van dat ze alleen maar energie opslurpen en steden verder opwarmen. Deze ontwikkeling gaat veel verder dan zonnepanelen of slimme thermostaten. De gebouwen van nu worden intelligente omgevingen. Ze huisvesten ons niet alleen, maar spelen ook een cruciale rol in het herstel van de aarde en het bevorderen van de gezondheid en productiviteit van mensen.
1. Een houten toren die naar de sterren reikt
Kunnen de hoogste gebouwen ter wereld ook de meest duurzame zijn? Het nieuwe hoofdkantoor van Atlassian in Sydney wijst daar wel op.
Boven de skyline van Sydney, 40 verdiepingen hoog, rijst de Atlassian Central op. Het is een radicale heruitvinding van wat een wolkenkrabber kan zijn. Dit project van 1,4 miljard dollar, dat straks (als het af is) het hoogste hybride houten gebouw ter wereld is, combineert massief houten vloeren met een kern van beton en staal. Het resultaat? Een structuur die actief CO2 opslaat en tegelijkertijd aan duizenden mensen een werkplek biedt met een gezonde, natuurlijke ventilatie. De ‘huid’ van het gebouw bestaat uit PV-glas (glas met geïntegreerde zonnecellen) waarmee het gebouw energie opwekt, terwijl het daglicht maximaal binnen kan stromen. Grote delen van het gebouw passen een hybride koelsysteem toe: luchtstroom van buiten en ventilatoren houden de temperatuur constant tussen de 19 en 26°C, waardoor traditionele airco nauwelijks nodig is. Volgens Atlassian verbruikt het pand 50% minder energie dan een typische kantoortoren.
Het ondenkbare bouwen
Het nieuwe hoofdkantoor van de techgigant is niet simpelweg een werkplek voor de werknemers, maar zorgt ook voor hun welzijn door iets wat het ontwerpteam ‘passieve duurzaamheid’ noemt. De massieve houten constructie is niet alleen prachtig om te zien, maar is ook goed voor de cognitieve gezondheid van de mensen die er werken en vermindert hun stressniveau. Terwijl er ook nog eens tonnen CO2 in de structuur zelf worden opgeslagen. “Dit gebouw kende zóveel innovatieve en ongekende facetten die nog nooit waren uitgeprobeerd en getest… We moesten al die diverse onderdelen grondig uitwerken om te bepalen of het geheel echt gebouwd kon worden,” vertelt James Barta, projectleider bouw. Het resultaat bewijst dat de hoogste gebouwen ook de meest duurzame kunnen zijn.
2. Het kantoor dat 500 jaar meegaat
Een gebouw dat 500 jaar meegaat en veel meer teruggeeft dan het verbruikt; niet alleen energie, maar ook mest.
In een wereld waar veel gebouwen al na 50 jaar worden gesloopt, is het kantoorgebouw PAE Living Building in de Amerikaanse stad Portland ontworpen om een half millennium mee te gaan. Maar die lange levensduur is nog maar het begin van wat dit vijf verdiepingen tellende kantoor zo revolutionair maakt. Dit gebouw wekt meer energie op dan het verbruikt, gebruikt alleen regenwater en zet het goedje dat in de wc terecht komt om in bruikbare mest. Het doet wat niemand voor mogelijk hield: het is een commercieel levensvatbaar gebouw dat meer teruggeeft dan het neemt. Na een jaar van gedegen prestaties werd het in mei 2024 gecertificeerd en is daarmee het eerste Living Building-gecertificeerde kantoor in de VS. De constructie bestaat uit massief hout (CLT) met vloerverwarming en -koeling. Het is er zo comfortabel dat werknemers er vaak op hun sokken rondlopen.
Een gebouw… of een levend organisme?
Het ontwerp van het PAE Living Building werpt een compleet nieuw licht op hoe we ook kunnen bouwen. Het gebouw kan een aardbeving van kracht 9 doorstaan, met materialen die makkelijk te onderhouden en te vervangen zijn, zelfs na honderden jaren. Maar wat het echt uniek maakt, zijn de circulaire systemen: afvalwater wordt ter plaatse gezuiverd en als schoon water opnieuw gebruikt, terwijl zonnepanelen extra energie opwekken die terug naar het elektriciteitsnet gaat. “Dit gebouw wekt meer energie op dan het verbruikt, maakt alleen gebruik van regenwater en zet ontlasting om in waardevolle meststoffen en compost. Het is bovendien ontworpen om minstens 500 jaar mee te gaan”, aldus projectarchitect Kathy Berg. Het gebouw bewijst dat kantoren geen energie- en grondstofverslinders hoeven te zijn, maar juist actief kunnen bijdragen aan een beter milieu.
“Deze faciliteit wordt de norm voor de bouw van ziekenhuizen en andere gebouwen met een hoog energieverbruik.”
Joe Brothman, directeur facilitair beheer bij UCI
3. Amerika’s eerste energieneutrale ziekenhuis
Wat als zelfs 24/7 intensive care-afdelingen volledig op hernieuwbare energie zouden kunnen draaien? Dat moment komt sneller dan je denkt.
Ziekenhuizen slapen nooit, en dat maakt ze tot de meest energie-intensieve gebouwen op aarde. Toen het Amerikaanse UCI Health aankondigde dat hun nieuwe ziekenhuis in Irvine, Californië het eerste volledig elektrische, emissievrije ziekenhuis van het land zou worden, spitste de zorgwereld dan ook zijn oren. ‘Onmogelijk’ riepen veel mensen en sommigen noemden het zelfs ‘onverantwoord’. Het 144 bedden tellende ziekenhuis voor mensen die ernstig ziek zijn en dus intensive care nodig hebben, opent eind 2025 haar deuren. Geen verwarmingsketels die op aardgas draaien, maar elektrische boilers en koelers, terwijl hoog rendement warmtepompen de milde zeelucht van Irvine gebruiken voor verwarming en koeling. Het klimaatbeheersingssysteem draait volledig op elektriciteit en voldoet aan de strenge eisen voor luchtverversing in operatiekamers en isoleerafdelingen. Groene stroom van het eigen netwerk zorgt ervoor dat het ziekenhuis CO2-neutraal kan werken, zonder in te boeten op de zorg voor de patiënten. Want mocht er iets misgaan met de stroomvoorziening, dan zijn er altijd nog de back-up-generators die op diesel draaien.
Recept voor een CO2-vrije toekomst
Aan het verbranden van fossiele brandstoffen doet het nieuwe ziekenhuis dus niet meer (noodsituaties uitgezonderd) dankzij de zonnepanelen op het dak, de batterijopslag en systemen voor het hergebruik van water. Dat betekent dat het ziekenhuis op jaarbasis de uitstoot van duizenden tonnen CO2 voorkomt. Een supermodern centraal systeem monitort en optimaliseert alle gebouwsystemen in realtime, waardoor maximale efficiëntie gewaarborgd is zonder de veiligheid van de patiënt uit het oog te verliezen. “Deze faciliteit wordt de norm voor de bouw van ziekenhuizen en andere gebouwen met een hoog energieverbruik,” voorspelt Joe Brothman, directeur facilitair beheer bij UCI Health. UCI toont dus aan dat zelfs de meest complexe gebouwen volledig fossielvrij kunnen opereren. Dit schudt onze ingesleten opvattingen flink wakker over wat mogelijk is, ook als het gaat om notoire energieslurpers zoals zorginstellingen.
“Het maakt de bouwsector een stuk efficiënter… waar vroeger misschien wel vijf verschillende teams nodig waren om een wandsysteem te bouwen, hebben we nu één team en één robot.”
Conner Jenkins, projectmanager bij ICON
4. Een door robots gebouwde woonwijk
Het tijdperk van door robot gebouwde woningen is aangebroken: sneller, goedkoper en afvalvrij.
Aan de rand van Austin, Texas, wordt iets heel unieks uit de klei getrokken: een volledige wijk met 100 woningen die niet door mensen worden gebouwd, maar door een gigantische, robotachtige 3D-printer. Deze wijk, de grootste 3D-geprinte woonwijk ter wereld, heet Wolf Ranch en is een samenwerking tussen bouwtechnologiebedrijf ICON en projectontwikkelaar Lennar. Het project is geen publiciteitsstunt, maar een praktische oplossing voor het enorme tekort aan woningen en de beperkte beschikbaarheid van arbeidskrachten. De gigantische Vulcan-printer van ICON, een 4,7 ton zware portaalrobot, spuit laag voor laag een speciaal betonmengsel uit om de muren van elke woning te vormen. De printer kan continu en met grote precisie werken en tovert in slechts drie weken tijd een gelijkvloerse woning met drie tot vier slaapkamers tevoorschijn. De 3D-geprinte muren hebben een geribbeld corduroypatroon dat duurzaam is en goed bestand tegen schimmel, water en zelfs termieten.
Van sciencefiction tot Vinex-wijk
“Het maakt de bouwsector een stuk efficiënter… waar vroeger vijf verschillende teams nodig waren om een wandsysteem te bouwen, hebben we nu één team en één robot,” vertelt Conner Jenkins, projectmanager bij ICON. Deze werkwijze zorgt ervoor dat er bijna geen bouwafval meer is en dat er lokale materialen worden gebruikt. In vergelijking met conventionele bouwmethoden liggen de kosten 20% lager en wordt de bouwtijd enorm verkort. De eerste kopers? Die lieten weten dat de dikke betonnen muren uitstekend isoleren. De huizen blijven koel in de hitte van Texas, zodat de airconditioning minder vaak aan hoeft. Het enige nadeel is misschien dat je voor de dikke wanden MESH-wifi nodig hebt. Het succes van deze woonwijk van 100 woningen zou weleens kunnen betekenen dat 3D-geprinte huizen nu echt gaan doorbreken.
5. Het verticale bos ontwaakt
Wolkenkrabbers bedekt met duizenden bomen en planten veranderen steden in verticale bossen vol leven en gezonde lucht.
In februari 2025 opende het Wonderwoods verticale bos in Utrecht zijn deuren, en liet de natuur op indrukwekkende wijze de stad weer instromen. Wonderwoods bestaat uit twee groene torens van 105 en 70 meter hoog. De hoogste toren biedt niet alleen een onderkomen aan mensen, maar ook aan maar liefst 360 bomen en 50.000 planten die aan de buitenkant floreren. Deze door Stefano Boeri Architetti ontworpen toren is het eerste verticale bos van Nederland en integreert een hectare aan beplanting in de schitterende gevel. Maar de plantaardige pracht is meer dan een lust voor het oog; de planten dragen ook bij aan een betere luchtkwaliteit, een verhoogde biodiversiteit en een gezonder woonklimaat voor de bewoners. De buitenkant van het gebouw vormt een levend ecosysteem: ingebouwde plantensystemen herbergen een rijke verscheidenheid aan flora hoog boven de grond, en een automatisch bewateringssysteem met gerecycled regenwater zorgt ervoor dat alles vitaal blijft.
Als gebouwen steden laten ademen
Wonderwoods zet ons aan het denken over hoe we óók in steden kunnen wonen. De beplanting absorbeert zo’n 5,4 ton CO2 per jaar en creëert midden in de stad een toevluchtsoord voor vogels en insecten. Het gebouw bewijst dat verdichting niet ten koste hoeft te gaan van de natuur; het kan juist actief bijdragen aan biodiversiteit in de stad. De levende gevel neemt CO₂ op, geeft zuurstof af, dempt lawaai en zorgt voor een microklimaat dat het hitte-eilandeffect in de stad vermindert. Terwijl steden wereldwijd worstelen met stijgende temperaturen en luchtvervuiling, toont Wonderwoods aan dat gebouwen deel kunnen uitmaken van de oplossing, in plaats van het probleem te zijn.
6. Het slimste gebouw van Afrika
Kantoren worden steeds slimmer, met systemen die communiceren, leren en zich op ons afstemmen.
Begin 2025 opende de pan-Afrikaanse investeringsfirma Harith de deuren van hun, in samenwerking met Cisco, getransformeerde hoofdkantoor in Sandton, Johannesburg. Het SmartXperience-gebouw, gekroond tot ‘Afrika’s slimste gebouw’, is voorzien van een uitgebreid netwerk van IoT-sensoren en is op bijna elk vlak geautomatiseerd. Meer dan 1000 verbonden apparaten monitoren voortdurend de luchtkwaliteit, temperatuur, luchtvochtigheid, geluidsniveaus en de bezettingsgraad, en sturen deze gegevens naar een AI-gestuurd systeem voor gebouwbeheer. Het gebouw maakt gebruik van 90 W Power-over-Ethernet slimme verlichting, geautomatiseerde zonwering en geavanceerde klimaatbeheersing voor optimaal comfort en minder energieverspilling.
Een levend lab voor minder energieverbruik
Naast sensoren maken AI en AR-technologie het dagelijkse werk makkelijker: spraakgestuurde digitale assistenten voor vergaderruimtes en augmented reality voor onderhoud en het zo optimaal inrichten van ruimtes. Vergaderruimtes en werkplekken kunnen gereserveerd worden via een app en er zijn interactieve informatiekiosken. De SmartXperience HQ van Harith is een soort levend lab voor slimme gebouwinnovaties in Afrika, met energiebewaking en automatische regelsystemen die het energieverbruik flink verlagen. De geïntegreerde systemen van het gebouw bieden “intuïtieve, betrouwbare voorzieningen die gezondheid, veiligheid en uitmuntende bedrijfsvoering als prioriteit hebben” aldus Harith. Dit soort slimme gebouwen kan vooral waardevol zijn voor regio’s met uitdagingen op het gebied van energie.
7. De hightech toekomst van de horeca
Robotpersoneel doet zijn intrede in hotels wereldwijd. Ze doen de roomservice en maken schoon, zodat medewerkers meer tijd overhouden voor de gasten.
Robotica verandert hoe gebouwen worden gebouwd en hoe erin gewerkt wordt als ze er eenmaal staan. Autonome machines nemen al moeiteloos het stokje over voor van alles: van het piekfijn inmeten van terreinen en het precies metselen van muren tot de roomservice en zelfs de schoonmaak. En dat doen ze eigenlijk veel preciezer dan mensen kunnen. En het wordt nog mooier: zodra je deze robotsystemen aan slimme gebouwbeheerplatformen koppelt, ontstaat er een naadloze bedrijfsvoering. Ze passen zich dan volledig zelfstandig aan veranderende omstandigheden aan, zonder dat er een mens aan te pas komt. De horecasector loopt hierin voorop. Autonome bezorgrobots komen je eten of handdoeken brengen en slimme schoonmaaksystemen poetsen alles schoon. Het menselijke personeel houdt daardoor meer tijd over om zich op de gasten te richten. Dankzij de ingebouwde IoT-connectiviteit navigeren deze robots moeiteloos door complexe omgevingen. Ze bedienen liften, openen deuren en ze kunnen zelfs met gasten communiceren.
Robot-butlers
In 2025 zette het Renaissance Dallas Hotel een grote stap de toekomst in met de Amerikaanse primeur van de LG Doorbot roomservice-robot, een resultaat van de samenwerking tussen Marriott en RobotLAB. Deze gestroomlijnde robot op wielen navigeert zelfstandig door de gangen, neemt de lift en geeft gasten een seintje bij aankomst voor hun deur. Het systeem bezorgt ook maaltijden, handdoeken en andere benodigdheden. Zo kun je gewoon in je onderbroek de deur opendoen. Door de lobby’s en gangen van het hotel rijden zelfrijdende schoonmaakrobots die met behulp van AI obstakels detecteren en schoonmaakroutes optimaliseren. De robotmedewerkers zijn 24/7 aan het werk, waardoor ze snel kunnen reageren op verzoeken van gasten en het menselijk personeel ontlast wordt. De eerste resultaten laten zien dat gasten tevredener zijn en dat er bespaard wordt op de operationele kosten, met robots die tijdens drukke periodes honderden ritjes per week maken.
8. De meter naar nul
Netto-nul wolkenkrabber op groene energie laat medewerkers ontspannen en de stad weer ademen.
Het nieuwe hoofdkantoor van JPMorgan Chase aan 270 Park Avenue, dat in 2025 klaar moet zijn, wordt de hoogste toren van New York City die helemaal op groene stroom draait en het grootste gebouw van de stad met een netto-nul uitstoot. De toren krijgt al zijn energie van een speciale waterkrachtcentrale, waarmee het bedrijf een duidelijk statement maakt over het nemen van verantwoordelijkheid in deze tijd van klimaatverandering. De toren heeft duizenden sensoren die informatie doorgeven aan een AI-gestuurd gebouwbeheerplatform dat in realtime leert en zich aanpast aan hoe het gebouw wordt gebruikt. Energie-efficiënte is overigens niet het enige doel; er wordt ook een werkplek gecreëerd die de prestaties en het welzijn van medewerkers verbetert.
Duurzaamheid naar een hoger niveau getild
Het gebouw is een waar paradepaardje van duurzaamheid, met vliesgevels van driedubbel glas en slimme, automatische zonwering die met het luchtbehandelingssysteem communiceert. Bij de bouw werd groots ingezet op recycling: maar liefst 97% van het sloopmateriaal werd hergebruikt. De medewerkers profiteren van een uitzonderlijke luchtkwaliteit dankzij goede ventilatie en filters van medische kwaliteit en een overdaad aan planten. Er is ook een groot wellnesscentrum voor de medewerkers, waar ze fysiotherapie kunnen krijgen of kunnen fitnessen, mediteren of ontspannen met yoga. De constructie van het gebouw is al net zo grensverleggend. Een gigantische megastructuur van waaiervormige kolommen tilt het gebouw maar liefst 24 meter omhoog, waardoor eronder een mooi openbaar plein ontstaat en de stad letterlijk meer ademruimte krijgt. Terwijl veel bedrijven duurzaamheid nog met een scheef oog aankijken, bewijst de wolkenkrabber van JPMorgan Chase dat je heel goed CO2-neutraal kunt werken zonder dat dit ten koste gaat van de prestaties.
Conclusie
De acht gebouwen hierboven zijn indrukwekkende staaltjes van architectuur, maar dat is niet het enige wat ze zo bijzonder maakt. Ze bewijzen ook dat we wel degelijk aan een betere en schonere toekomst kunnen bouwen. We kunnen ervan uitgaan dat dit soort innovaties de komende 12 tot 24 maanden niet langer de uitzondering op de regel zullen zijn, maar de nieuwe standaard gaan worden. 3D-geprinte woningen zullen zich voorbij Texas verspreiden, verticale bossen schieten op in meer steden, en energieneutrale gebouwen worden de norm in plaats van de uitzondering. En als we nog verder de toekomst in kijken? We naderen een tijdperk waarin elk gebouw een levend systeem is: zelfherstellend, zelfvoorzienend, en voortdurend lerend om de gebruikers ervan beter van dienst te zijn terwijl onze planeet langzaam heelt.
Voor bedrijfsleiders en stadsplanners is het geen kwestie meer van wel of niet deze technologieën omarmen, maar van hoe snel ze ermee aan de slag kunnen. Deze vooruitstrevende gebouwen tonen aan wat ze waard zijn: lagere exploitatiekosten, gezondere gebruikers en een grotere klimaatbestendigheid. Ze vormen een ijzersterke case: duurzame, intelligente architectuur is niet alleen een ethische keuze, maar kan ook een doorslaggevend concurrentievoordeel opleveren.
