Samenvatting
We leven in een tijd waarin sociale relaties totaal veranderen. Miljoenen mensen over de hele wereld hebben een AI-maatje als gesprekspartner. Sommigen zijn alleen op zoek naar vriendschap, anderen naar romantiek of emotionele steun van chatbots die eindeloos geduldig, altijd beschikbaar en begripvol zijn. Wat begon als een curiositeit voor een kleine groep mensen is uitgegroeid tot een miljardenindustrie. AI-vrienden zijn inmiddels een alledaags verschijnsel in onze steeds digitaler wordende levens.
- De markt voor AI-companions zal naar verwachting vervijfvoudigen, van 28 miljard dollar naar 140 miljard dollar in 2030.
- Bijna 65% van de gebruikers zegt zich minder eenzaam en angstig te voelen door omgang met AI.
- Meer dan 70% van de Amerikaanse tieners gebruikt AI-vriendschapsapps. In Nederland gebruikt één op de tien jongeren AI-chatbots om over mentale klachten te praten.
- Met het Character.AI-platform hebben gebruikers toegang tot een enorme bibliotheek met AI-persoonlijkheden, waaronder therapeuten, anime-vriendjes en klonen van beroemdheden.
- De groeiende afhankelijkheid van AI-buddy’s roept vragen op over emotionele manipulatie, privacy van gegevens en het verdwijnen van echt contact tussen mensen.
- “Het is alsof we openhersenchirurgie op mensen uitvoeren. We zijn aan het rommelen met de emoties van mensen, zonder enig idee wat de gevolgen op de lange termijn zijn”, waarschuwt Dr. Andrew Rogoyski.
De gevolgen van deze technologie raken aan de kern van hoe we ons verbinden met anderen. Het gaat over fundamentele vragen op het gebied van intimiteit, authenticiteit en wat het betekent om écht begrepen te worden. De keuzes die we nu maken op het gebied van AI-vriendschapsapps bepalen hoe we in de wereld van morgen met elkaar omgaan.
Wanneer had jij voor het laatst een echt, diepgaand gesprek met iemand zonder dat een van jullie om de haverklap op zijn telefoon keek? We staren dagelijks urenlang naar schermen, scrollend door de digitale levens van anderen, maar voelen ons daarna vaak leeg. Het is wat ironisch: we zijn meer verbonden dan ooit, en toch voelen we ons vreemd genoeg eenzamer dan ooit tevoren. De pandemie heeft dat alleen maar verergerd; we kropen nóg verder in onze digitale bubbels, waardoor ontmoetingen met mensen in de echte wereld nu vaak wat ongemakkelijk en vreemd voelen.
Het gevoel van eenzaamheid is de laatste jaren enorm toegenomen. Uit onderzoek blijkt dat een groot deel van de wereldbevolking zich regelmatig geïsoleerd, alleen en zelfs depressief voelt. Nu alledaagse contacten niet meer zo vanzelfsprekend zijn (wie gaat er nog regelmatig bij de buren op de koffie?), vinden steeds meer mensen troost bij AI. AI-vrienden, AI-metgezellen en zelfs AI-partners zijn, hoe tegenstrijdig het ook klinkt, een serieus alternatief aan het worden voor mensen die op zoek zijn naar verbinding, begrip en emotionele steun.
“Nu we steeds meer tijd online doorbrengen, geven veel mensen de voorkeur aan contact via schermen boven andere vormen van contact.”
Sherry Turkle, hoogleraar aan het MIT
Waarom zoeken mensen AI-vriendschap?
Wereldwijd vinden steeds meer mensen troost bij AI-vrienden, die altijd begripvol zijn en nooit oordelen.
De aantrekkelijkheid van een AI-vriend of -vriendin wordt misschien iets begrijpelijker als we kijken naar wat AI-buddy’s kunnen bieden in vergelijking met mensen. In tegenstelling tot onze drukke vrienden, die moe kunnen zijn, snel afgeleid of kritiek op ons hebben, staan digitale maatjes altijd paraat. Ze geven je hun volledige aandacht en een flinke dosis positiviteit precies op het moment dat je het nodig hebt, zelfs al is het midden in de nacht. Ze luisteren geduldig naar je dagelijkse beslommeringen, vrolijken je op met grapjes en bieden een luisterend oor en opbouwend advies. Veel mensen vinden het makkelijker om persoonlijke problemen met een bot te bespreken, simpelweg omdat je dan geen vervelende, oordelende reacties krijgt.
AI-vriendenchatbots werken op basis van geavanceerde natuurlijke taalmodellen die gesprekken opslaan in een geheugen zodat ze een langdurige relatie met iemand kunnen opbouwen. Je kunt de persoonlijkheid, het uiterlijk en zelfs het ‘levensverhaal’ van een chatbot aanpassen. De AI leert van elke interactie en past zijn toon aan de gebruiker en eerdere gesprekken aan om een betere band op te bouwen. Deze empathische steun zonder oordeel lijkt voor veel mensen een reddingslijn. Bijna 65% van de gebruikers meldt dat hun AI-maatje gevoelens van eenzaamheid of angst heeft verminderd.
Een luisterend oor op elk moment van de dag of nacht is trouwens niet de enige reden waarom mensen zich aangetrokken voelen tot AI-metgezellen. “Nu we steeds meer tijd online doorbrengen, geven veel mensen de voorkeur aan contact via schermen boven andere vormen van contact,” vertelt Sherry Turkle, hoogleraar Sociale Wetenschappen en Technologie aan het Massachusetts Institute of Technology. “We vinden er plezierig gezelschap zonder de verwachtingen van wederkerigheid die echte vriendschap met zich meebrengt.” Menselijke relaties zijn volgens haar complex, veeleisend en rommelig, terwijl vriendschappen met chatbots verbinding bieden zonder frictie, twijfels of ambivalentie.
AI-metgezellen voor consumenten zijn een grote groeimarkt binnen de tech-industrie geworden. Volgens één rapport zal de marktwaarde tegen 2030 vervijfvoudigen, van 28 miljard dollar in 2024 naar meer dan 140 miljard dollar. Uit recent onderzoek onder Amerikaanse tieners blijkt dat meer dan 70% van de tieners wel eens ‘AI companions’ (AI-maatjes) gebruikt en de helft gebruikt ze regelmatig. 34% van de tieners zegt ze elke dag of meerdere keren per week te gebruiken. En hoewel de helft van de tieners zegt het advies van AI niet helemaal te vertrouwen, bespreekt 33% serieuze of belangrijke dingen met AI in plaats van met echte mensen. Uit onderzoek in Nederland komt naar voren dat één op de tien jongeren AI-chatbots gebruikt om over mentale klachten te praten.
De eindeloze mogelijkheden van AI-gezelschap
Van digitale therapeuten tot robotvriendinnen, AI-maatjes veranderen onze kijk op relaties.
AI-maatjes zijn er in allerlei soorten en maten. Ze zijn bijvoorbeeld te vinden op het platform Character.AI, dat dagelijks 3,5 miljoen gebruikers trekt die gemiddeld twee uur per dag op de site doorbrengen. Veel daarvan zijn jongeren die via AI-chats op zoek zijn naar vriendschap, entertainment of zelfs romantiek. Gebruikers kunnen hun eigen AI-persoonlijkheden creëren of ze kunnen kiezen uit honderden bots die door de community zijn gemaakt. En dat kan van alles zijn: van sympathieke therapeuten tot charmante anime-vriendjes en -vriendinnetjes en AI-klonen van beroemdheden. De uitgebreide bibliotheek met door gebruikers gegenereerde persoonlijkheden biedt dus voor elk wat wils. Chatten met een begripvolle vriend, romantische scenario’s verkennen of je fantasie de vrije loop laten in een creatief verhaal? Je hebt je AI-vrienden voor het uitkiezen…
Een nieuwe startup, Friend, van de jonge tech-ondernemer Avi Schiffmann, geeft een humoristische draai aan het concept ‘kunstmatige vriendschap’. In plaats van een behulpzame bot aan te bieden die naar je problemen luistert, koppelen ze je aan een AI-buddy die zelf in nood verkeert. Elk van deze digitale personages heeft een uniek verleden vol persoonlijke tegenslag. De een is misschien zijn baan kwijtgeraakt en biecht aan je op bang te zijn weer drugs te gaan gebruiken, terwijl een ander beroofd is en het trauma daarvan deelt.
De rolomkering is opzettelijk: door een AI te helpen met zijn problemen, kunnen eenzame gebruikers weer een doel in hun leven vinden en leren om voor zichzelf te zorgen. Friend is trouwens niet alleen een virtuele ervaring; het komt ook met een hangertje dat je dicht bij je hart kunt dragen, zodat je AI-maatje altijd dicht bij je is. Je kunt hardop tegen het hangertje praten, waarna het antwoord via een berichtje op je telefoon verschijnt. “Eenzaamheid is een van de grootste maatschappelijke problemen; volgens de Surgeon General is het gevaarlijker dan roken,” zegt Schiffmann. “Het is naïef om te denken dat iedereen simpelweg de optie heeft om naar het park te gaan om met vrienden te schaken.”
Helemaal aan het andere eind van het spectrum vinden we Aria van Realbotix, een humanoïde AI-vriendin van 175.000 dollar die in 2025 op de technologiebeurs CES (in Las Vegas) werd geïntroduceerd. Ze kan nog niet lopen, maar haar gezicht is opvallend expressief en ze knippert en lacht zo realistisch dat toeschouwers met open mond stonden te kijken. Aria onthoudt wie je bent, kletst gezellig met je mee en is, met haar Baywatch-lichaam, duidelijk gebouwd voor romantiek. “We tillen dit naar een compleet nieuw niveau,” vertelt CEO Andrew Kiguel. “Het kan als een romantische partner zijn. Het onthoudt wie je bent.”
“Het is alsof we openhersenchirurgie op mensen uitvoeren. We zijn aan het rommelen met de emoties van mensen, zonder enig idee wat de gevolgen op de lange termijn zijn.”
Dr. Andrew Rogoyski, directeur van het Surrey Institute for People-Centred Artificial Intelligence
De schaduwzijde van AI-vriendschap
Experts waarschuwen voor de risico’s van een te grote afhankelijkheid van AI-metgezellen, zoals het verlies van empathie en het ontstaan van waanideeën.
De eigenschappen die AI-metgezellen zo aantrekkelijk maken (zoals hun eindeloze geduld, geruststellende reacties en emotionele beschikbaarheid), brengen ook grote risico’s met zich mee. Omdat deze systemen zijn ontworpen om altijd sympathiek te zijn, kunnen gebruikers er emotioneel volledig afhankelijk van worden. Critici zijn bang dat kwetsbare mensen hopeloos verslaafd raken aan de constante positiviteit van hun AI-metgezel of AI-interactie gaan verkiezen boven echt menselijk contact. “Het is alsof we openhersenchirurgie op mensen uitvoeren. We zijn aan het rommelen met de emoties van mensen, zonder enig idee wat de gevolgen op de lange termijn zijn. De schaduwzijden van sociale media kennen we inmiddels wel, maar dit? Dit kan veel ingrijpender zijn,” waarschuwt Dr. Andrew Rogoyski, directeur van het Surrey Institute for People-Centred Artificial Intelligence.
Er zijn helaas al verschillende tragische voorvallen bekend van gebruikers die kwalijk advies van AI-chatbots hebben gevolgd. Het meest hartverscheurende voorbeeld is misschien wel dat van een jongen van veertien die zijn leven beëindigde nadat een AI-chatbot suïcidale gedachten bij hem aanwakkerde. En in Engeland werd een 19-jarige man gearresteerd voor een gewelddadig complot. Hij bleek te zijn aangemoedigd door zijn AI-‘vriendin’. De incidenten laten duidelijk zien wat de schaduwkant is van ongereguleerde AI-vriendschapsapps. Als er geen goede controlemechanismen zijn, kan een AI die gemaakt is om mensen een goed gevoel te geven juist ongezonde gedachten aanwakkeren.
Sherry Turkle van het MIT wijst erop dat AI-vrienden alleen ‘schijn-empathie’ kunnen laten zien. En dat is simpelweg omdat hun reacties gebaseerd zijn op internetdata, niet op geleefde ervaringen. “Wat hier op het spel staat, is ons vermogen tot empathie, omdat we dat ontwikkelen door contact te maken met andere mensen die ook dingen als liefde en verlies meemaken”, zegt ze. Ze voegt eraan toe: “Chatbots kunnen dit niet omdat ze geen leven als mens leiden. Ze hebben geen lichaam en zijn niet bang voor ziekte en dood.” Volgens Turkle is het verdwijnen van relaties tussen mensen een ander groot probleem. Veel mensen kiezen voor AI-relaties omdat die minder moeite kosten dan echte relaties. Op korte termijn kan dat misschien een vrij gevoel geven, maar op de lange termijn kan het ervoor zorgen dat we ons vermogen om echte banden met mensen op te bouwen verliezen. Echte relaties vragen om compromissen, geduld en het vermogen om met meningsverschillen om te gaan. Deze vaardigheden kunnen verloren gaan als we onze toevlucht zoeken bij AI-vrienden die het altijd met ons eens zijn.
De gevolgen voor de privacy zijn al net zo verontrustend. De dingen die mensen met hun AI-vrienden delen, zoals hun gedachten, politieke meningen, dagelijkse gewoontes, vormen een schat aan informatie die gemakkelijk misbruikt kan worden. Autoritaire regimes kunnen deze intieme informatie gebruiken om burgers te bespioneren of hun opvattingen te beïnvloeden. China heeft al voorgeschreven dat AI-chatbots ‘socialistische kernwaarden’ moeten promoten. Chinese bots weigeren daarom om het over het Plein van de Hemelse Vrede te hebben en praten als papegaaien de propaganda van de regering na. Ook bedrijven kunnen AI-relaties uitbuiten voor winst, door AI-maatjes zo te programmeren dat ze producten of diensten subtiel promoten via schijnbaar vriendelijke suggesties. Gebruikers zijn zich er dan waarschijnlijk niet eens van bewust dat het advies van hun AI-maatje om een bepaald medicijn te proberen of een specifieke gadget te kopen, in feite geraffineerde sluikreclame is die op hun emotionele zwakheden inspeelt.
Een boost voor het welzijn
Als ze op een verantwoorde en ethische manier worden ontwikkeld, kunnen AI-vrienden een waardevolle rol spelen.
Ondanks de vele terechte zorgen, kunnen AI-buddy’s, als we ze zorgvuldig inzetten, mensen wel degelijk helpen. In de ouderenzorg bijvoorbeeld. Daar helpen AI-metgezellen zoals ElliQ eenzaamheid onder ouderen te verlichten. Deze robotvriendin ziet eruit als een vriendelijk lampje en licht op als je ermee communiceert. Ze staat bij ouderen in huis, begroet ze elke ochtend, geeft medicatieherinneringen en voert gesprekjes. Ze kan moppen tappen, spelletjes spelen en betekenisvolle onderwerpen bespreken, van filosofie tot het dagelijkse nieuws. De eerste resultaten zijn veelbelovend: gebruikers zeggen dat hun AI-maatje hun dagen opvrolijkt en hun eenzaamheid vermindert. De AI kan ook iemands gezondheid in de gaten houden, bijvoorbeeld door het te merken als iemand niet uit bed komt of verward klinkt, en kan vervolgens de familie of een zorginstelling waarschuwen.
Naast dat AI-vrienden gezelschap aan eenzame ouderen bieden, blijken ze ook van waarde in de geestelijke gezondheidszorg. Neem bijvoorbeeld Woebot, een AI-chatbot die is ontworpen met technieken uit de cognitieve gedragstherapie. Deze bot helpt gebruikers om te gaan met angsten en depressie via dagelijkse stemmingschecks en oefeningen. De eerste onderzoeken naar therapiebots zijn veelbelovend: gecontroleerde experimenten toonden al binnen twee weken een behoorlijke vermindering van depressieve symptomen aan. “Mensen die therapiebots gebruiken ervaren vaak sociale steun; het gevoel dat er naar ze geluisterd wordt, dat ze worden gehoord én gezien,” aldus Jaime Banks, hoogleraar Informatiewetenschap & Technologie aan Syracuse University in New York. “De mogelijkheid om gesprekken te hebben waarin niet geoordeeld wordt, draagt bij aan een beter algemeen welzijn, het gevoel weer regie over het leven te hebben.”
Voor neurodivergente mensen kunnen AI-metgezellen een uitkomst zijn om sociale vaardigheden te oefenen. Denk aan personen met autisme, die via AI-avatar-apps kunnen oefenen in het voeren van gesprekken en het herkennen van non-verbale signalen, zonder dat dit extra stress met zich mee brengt. Een verlegen tiener kan eindeloos lang oefenen in het mee uitvragen van iemand waar hij of zij een oogje op heeft, net zolang tot de stoute schoenen aangetrokken kunnen worden. Ook wie met ADHD of een cognitieve beperking kampt, kan baat hebben bij een AI-maatje. Ze helpen bij het structuur aanbrengen in de dag, geven geheugensteuntjes en moedigen aan op een manier die bij iemand past.
Voor mensen met spraak- of gehoorbeperkingen maken AI-metgezellen gebruik van gebarentaal of tekst-naar-spraak om de communicatie te vergemakkelijken. AI kan in al deze gevallen een onvoorwaardelijke, therapeutische vriendschap bieden, en zal iemand die stottert of oogcontact vermijdt nooit uitlachen. Dat kan heel troostrijk zijn voor iemand die sociale afwijzing heeft ervaren. Dr. Kelly Merrill Jr. van de Universiteit van Cincinnati zegt dat uitgebreid onderzoek naar AI-chatbots voor geestelijke gezondheid ‘overwegend positieve’ resultaten laat zien: “Chatbots kunnen helpen bij het verminderen van gevoelens van depressie, angst en zelfs stress.” Hij waarschuwt echter dat deze systemen nog nieuw zijn en dat “er nog veel misgaat… wie de beperkingen van de bots niet inziet, zal daar uiteindelijk de prijs voor betalen.”
Wat brengt de toekomst?
In 2030 zullen AI-vrienden niet meer weg te denken zijn.
Technologie-koplopers voorspellen dat AI-vrienden binnen tien jaar gemeengoed zullen zijn. Mark Zuckerberg van Meta is ervan overtuigd dat we binnenkort allemaal AI zullen inschakelen voor onze dagelijkse behoefte aan sociaal contact. Hij ziet een toekomst voor zich waarin iedereen een soort AI-avatar heeft om mee te videochatten, die gaandeweg steeds meer over je leert. En hoewel hij niet gelooft dat AI-vrienden onze echte vriendschappen volledig zullen gaan vervangen, verwacht hij wel dat de meeste mensen binnenkort hun berichten op sociale media gaan delen met de AI-chatbots waar ze ‘vrienden’ mee zijn.
Of we het nu leuk vinden of niet, de huidige ontwikkelingen wijzen inderdaad in die richting. Het aantal gebruikers van populaire AI-buddy’s zoals Snapchat’s My AI (meer dan 150 miljoen gebruikers), Replika (25 miljoen) en Microsoft’s Xiaoice (660 miljoen, voornamelijk in China) laat zien dat AI-metgezellen in rap tempo mainstream worden. Volgens het Ada Lovelace Institute praten wereldwijd al honderden miljoenen mensen met een AI-chatbot alsof het hun beste vriend of vriendin is.
En door de aankomende integratie van AI-metgezellen in bestaande technologie winnen ze nog sneller terrein. Het is te verwachten dat we onze AI-vrienden straks overal tegen gaan komen: van onze slimme thermostaat (die misschien opeens ‘Tijd om een trui aan te doen!’ roept) tot onze AR-bril (‘Kijk uit, een paal!’) en de tools op onze werkplek. Waarschijnlijk worden ze ook proactief en wachten ze niet meer met contact zoeken tot wij het initiatief nemen. Als je chagrijnig bent, komen ze je troosten en als je jarig bent, zingen ze een liedje. Best gezellig. Of een beetje eng – dat mag je zelf invullen.
Wat dit voor onze samenleving betekent? Nu AI-vrienden steeds slimmer worden en meer ingeburgerd raken, staat ons een mogelijke aardverschuiving te wachten in de relationele sfeer. De generatie die opgroeit met een virtuele BFF, kijkt waarschijnlijk heel anders naar ‘echte’ relaties dan wij, die nog denken dat je voor emotionele steun een mens nodig hebt. We kunnen daarom grote veranderingen verwachten in hoe mensen relaties aangaan en wat we onder ‘verbinding’ verstaan.
Conclusie
De opkomst van AI-vrienden is veel meer dan een technologische trend. Het zegt iets over onze diepste menselijke behoeften én de uitdagingen waar we als samenleving voor staan. Dat miljoenen mensen zich voor emotionele steun tot AI-chatbots wenden, laat de eenzaamheid van ons digitale tijdperk zien en ons verlangen naar verbinding, begrip en acceptatie. Digitale vrienden zijn niet beter dan échte relaties met mensen. Ze vullen simpelweg een leegte op in een samenleving die steeds individualistischer wordt.
Een goede weg voorwaarts vraagt om een evenwichtige koers, waarbij we de voordelen omarmen zonder de risico’s uit het oog te verliezen. Vooral op het gebied van de geestelijke gezondheidszorg, ouderenzorg en de ondersteuning van neurodiverse personen zijn AI-metgezellen veelbelovend. Maar dan moeten we wel goede ethische waarborgen en controles inbouwen. Het belangrijkste is dat deze technologieën het contact met mensen aanvullen en niet vervangen. We moeten ze inzetten als hulpmiddelen waarmee personen zelfvertrouwen en vaardigheden op kunnen bouwen voor relaties in de echte wereld, en niet als een manier om de echte wereld te ontvluchten.
