Samenvatting:
Onze mentale gezondheid is uiterst belangrijk voor hoe we ons voelen en hoe we functioneren. Helaas zijn er wereldwijd honderden miljoenen mensen die met psychische problemen kampen, vaak in stilte en zonder de juiste hulp. Een bijkomend probleem is dat de standaard behandelingen niet altijd aansluiten op de unieke problemen en behoeften van mensen, waardoor ze op zoek moeten naar andere oplossingen.
- De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schat dat er in 2019 wereldwijd ongeveer 970 miljoen mensen met een psychische stoornis rondliepen.
- Maar 33% van de mensen in welvarende landen en 8% van de mensen in lage- en middeninkomenslanden die aan een ernstige depressie lijden, is daarvoor in behandeling.
- 59% van de mensen die meededen aan een EY-enquête zei open te staan voor het gebruik van digitale technologieën om mentale gezondheidsrisico’s te identificeren.
- Het Israëlische bedrijf XRHealth heeft een platform ontwikkeld waarmee mensen in een virtuele omgeving aan hun mentale gezondheid kunnen werken.
- PeacePal AI is een app voor mentale gezondheid waarmee je gesprekken kunt voeren met AI-buddy’s.
- “AI heeft veel voordelen voor de samenleving, maar het kan de menselijke ondersteuning die zo belangrijk is in de geestelijke gezondheidszorg niet vervangen,” zegt Dr. Roman Raczka, voorzitter van de British Psychological Society.
Hoewel echte therapeuten waarschijnlijk niet snel vervangen zullen worden door digitale tools, is de kans groot dat die tools de komende jaren een grotere rol gaan spelen. Want eerlijk is eerlijk, ons huidige zorgstelsel kan de groeiende vraag naar geestelijke gezondheidszorg niet aan. Als we ervoor willen zorgen dat iedereen de hulp krijgt die nodig is, moeten we openstaan voor andere mogelijkheden. En als het werkt, maakt het dan echt uit of die hulp van een mens of een machine komt?
Heb je er ooit bij stilgestaan hoe belangrijk je mentale gezondheid is voor een gelukkig leven? Het is eigenlijk heel simpel: als je mentaal in balans bent, geniet je meer van het leven en trotseer je obstakels wat makkelijker. Helaas kampen heel veel mensen met psychische problemen. Wereldwijd zijn er honderden miljoenen mensen die een angststoornis hebben of aan depressie lijden. De meest alledaagse dingen, zoals ’s ochtends uit bed komen, kunnen dan aanvoelen als het moeten beklimmen van de Mount Everest. Een groot deel van deze mensen krijgt nooit de hulp die ze zo hard nodig hebben. Soms komt dat doordat er simpelweg niet voldoende gekwalificeerde artsen en therapeuten zijn, maar ook geldgebrek of het stigma rond psychische aandoeningen kan ervoor zorgen dat mensen geen hulp zoeken.
Trouwens, zelfs als je het geluk hebt hulp te kunnen krijgen, is het maar de vraag of je er echt mee geholpen bent. Het probleem met traditionele behandelingen als psychotherapie of antidepressiva is dat ze niet voor iedereen even goed werken. Onze mentale gezondheid is geen ‘one-size-fits-all’; wat de één vooruit helpt, heeft bij een ander misschien totaal geen effect. Toch is er reden tot optimisme. De laatste jaren zijn digitale technologieën zoals AI en VR in beeld gekomen als veelbelovende oplossingen. Hiermee kunnen zorgverleners hun patiënten op maat behandelen, en dat geeft betere resultaten.
De alarmerende staat van onze mentale gezondheid
Hoewel steeds meer mensen met psychische problemen kampen, krijgen miljoenen van hen niet de juiste hulp en behandeling.
Laten we, voordat we ingaan op hoe technologie de geestelijke gezondheidszorg verandert, eerst eens naar de statistieken kijken. Zo krijgen we een goed beeld van de omvang van het probleem. Volgens schattingen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) hadden in 2019 wereldwijd ongeveer 970 miljoen mensen een psychische aandoening. Angststoornissen waren met 301 miljoen gevallen de meest voorkomende, gevolgd door depressie (280 miljoen), bipolaire stoornis (40 miljoen) en schizofrenie (24 miljoen). Volgens de WHO ontwikkelen mensen met psychische aandoeningen vaker gevaarlijke hart- en vaatziekten en stofwisselingsziekten en leven ze tien tot twintig jaar korter dan de rest van de bevolking.
Naast de schadelijke invloed op de gezondheid en het welzijn van mensen, hangt er nog een ander prijskaartje aan psychische aandoeningen. Uit schattingen blijkt dat depressie en angststoornissen de wereldeconomie zo’n 1 biljoen dollar per jaar kosten doordat mensen niet volledig kunnen deelnemen aan de arbeidsmarkt. En hoewel we ons de laatste jaren steeds meer bewust zijn geworden van hoe belangrijk het is je mentale gezondheid op orde te hebben, zijn er nog altijd schrikbarend veel mensen die geen toegang hebben tot behandeling en ondersteuning. Zelfs in rijke landen als de VS krijgt maar 33% van de mensen met een ernstige depressie deskundige hulp. In lage- en middeninkomenslanden is de situatie nog veel nijpender: daar wordt gemiddeld maar 8% van de mensen met een depressie behandeld.
Obstakels voor behandeling
Die lage behandelingscijfers komen deels omdat er niet genoeg gespecialiseerde artsen en therapeuten zijn om de steeds grotere vraag naar geestelijke gezondheidszorg aan te kunnen. Maar er is nog een ander probleem dat meespeelt: het sociale taboe dat nog altijd aan psychische klachten kleeft. Mensen durven de psychische hulp die ze nodig hebben niet altijd te zoeken, omdat ze bang zijn dat hun omgeving hen dan anders zal behandelen of zelfs zal mijden. De cijfers liegen er niet om: volgens een peiling die West Health en Gallup in 2024 uitvoerde, associeert maar liefst 70% van de Amerikanen psychische problemen met een stigma. Schaamte blijkt een grote drempel: 27% durft hierdoor geen professionele hulp te zoeken. Deze angst wordt extra gevoeld door mensen uit kwetsbare groepen, zoals etnische minderheden en lhbtqia+’ers.
Afgezien van het sociale taboe is er nóg een bittere pil te slikken: talloze mensen zoeken geen hulp bij een psychotherapeut omdat ze geen vertrouwen hebben in de geestelijke gezondheidszorg. Uit de Global Consumer Health Survey 2025 van EY komt naar voren dat 90% van de respondenten openstaat voor geestelijke gezondheidszorg, maar dat 49% van hen het aanbod in hun land als matig of slecht beoordeelt. Ongeveer een derde van de deelnemers vindt dat ze hun mentale gezondheidsproblemen zelf kunnen oplossen, terwijl 17% van mening is dat professionele hulp nutteloos is. Daarnaast weet 20% niet hoe of waar ze terecht kunnen voor psychische hulp, terwijl 18% de beschikbare informatie onduidelijk vindt. Een duidelijk signaal dat er werk aan de winkel is.
De toekomst van de geestelijke gezondheidszorg
Digitale technologie kan een oplossing zijn voor een aantal problemen in de geestelijke gezondheidszorg, en patiënten lijken ervoor open te staan.
Wat kan AI doen om onze overbelaste geestelijke gezondheidszorg er weer bovenop te helpen? Om te beginnen kan het risico’s voor je psychische gezondheid helpen te spotten. AI doet dat door enorme hoeveelheden gegevens te analyseren, zoals je patiëntgeschiedenis, gedragspatronen en zelfs wat je zegt of intypt. Met al die informatie kan AI met indrukwekkende nauwkeurigheid ‘vertellen’ of je bijvoorbeeld met een depressie kampt. Ook levensbedreigende crises zoals zelfmoordpogingen kunnen ermee voorspeld worden, waardoor er veel beter vroegtijdig kan worden ingegrepen. AI-systemen kunnen ook live ‘meekijken’ tijdens therapiesessies en vervolgens een analyse geven van de ontwikkeling van de patiënt. Therapeuten kunnen hun behandeling daarmee beter afstemmen op de individuele behoeften.
AI-systemen worden dus gebruikt om behandelplannen te maken die aansluiten bij de individuele behoeften en omstandigheden. De hulp wordt daardoor persoonlijker en effectiever. Wat ook fijn is voor overbelaste zorgverleners en patiënten die zich niet gezien voelen: AI neemt routinetaken zoals documentatie en data-analyse over. En daardoor is er meer tijd voor waar het echt om draait: het contact met patiënten.
Voor mensen die geen toegang hebben tot een ‘normale’ behandeling, bijvoorbeeld omdat ze ergens wonen waar in de wijde omtrek geen klinieken zijn, ze het geld niet hebben of kampen met psychologische drempels (zoals schaamte), kan AI een groot verschil maken. AI-chatbots en virtuele buddy’s zijn, in tegenstelling tot ‘echte’ therapeuten, dag en nacht beschikbaar, voeren gesprekken met je die vrij natuurlijk aanvoelen en bieden copingstrategieën voor zowel onmiddellijke verlichting als verbetering op de lange termijn. Ze kunnen helpen om symptomen van depressie en angst te verminderen en ze maken de geestelijke gezondheidszorg een stuk toegankelijker.
Vertrouwen in de AI-dokter
Met zoveel voordelen zou je verwachten dat mensen openstaan voor het gebruik van AI in de geestelijke gezondheidszorg. En gelukkig is dat over het algemeen zo. Ongeveer 59% van de deelnemers aan het eerder genoemde EY-onderzoek zei bereid te zijn digitale tools te gebruiken die hun gezondheidsgegevens verzamelen om psychische risico’s te identificeren. 42% zei geen probleem te hebben met het gebruik van AI voor het opsporen van risico’s en het voorstellen van behandelingen. Maar hoewel technologieën zoals AI al heel effectief zijn gebleken bij het uitvoeren van allerlei taken in de gezondheidszorg, staat het gebruik ervan in de geestelijke gezondheidszorg nog in de kinderschoenen.
Het is niet meer dan logisch dat er nog wat terughoudendheid is. Maar uit onderzoek blijkt dat de potentiële voordelen waarschijnlijk ruimschoots opwegen tegen de risico’s. Een team van onderzoekers heeft bijvoorbeeld een algoritme ontwikkeld dat met een nauwkeurigheid van 85% kan voorspellen of iemand van plan is een zelfmoordpoging te doen. En daarmee is het daar veel beter in dan menselijke psychiaters, van wie het voorspellende vermogen voor zelfmoord maar net iets beter is dan wanneer ze een muntje zouden opgooien. In een ander onderzoek werd ontdekt dat het chatten met een AI-therapiechatbot kan helpen om depressieve klachten tot wel 64% te verminderen. Chatbots kunnen er ook voor zorgen dat meer mensen hulp zoeken als ze het psychisch moeilijk hebben – uit een onderzoek in Engeland in 2023 bleek dat dankzij het ‘praten’ met chatbots, 15% meer mensen besloten zich aan te melden voor gesprekstherapie.
Psychische hulp gaat digitaal
Van levensechte virtuele omgevingen tot AI-chatbots: digitale technologie effent het pad voor vernieuwende psychotherapeutische behandelingen.
Laten we eens kijken naar een paar van de meest indrukwekkende voorbeelden van AI en andere technologieën in de geestelijke gezondheidszorg. We beginnen met Virtual Reality (VR). Stel je voor: je kunt in een virtuele wereld aan je mentale gezondheid werken. Dat is precies wat het Israëlische bedrijf XRHealth heeft gerealiseerd met hun platform. Het platform biedt meer dan 150 verschillende immersieve ruimtes, waarin patiënten gebruik kunnen maken van allerlei behandelingen op het gebied van fysiotherapie, cognitieve therapie en mentaal welzijn. “Ik denk dat het slechts een kwestie van tijd is voordat dit een van de belangrijkste tools in de gezondheidszorg wordt”, zegt Eran Orr, oprichter en CEO van het bedrijf.
Een van de meest interessante snufjes van het platform is de onlangs geïntroduceerde AI-generator, waarmee zorgverleners interactieve therapieomgevingen kunnen maken die volledig zijn afgestemd op de unieke behoeften van elke patiënt. Dat maakt patiënten gemotiveerder en leidt tot betere resultaten. Het platform bevat verschillende andere AI-functies, zoals de AI Treatment Search, die zorgverleners helpt de meest geschikte omgevingen te vinden voor de behandeling van specifieke aandoeningen. Daarnaast is er de AI Reports Analysis, die gegevens uit therapiesessies en de geschiedenis van patiënten analyseert voor gedetailleerde inzichten, en het AI Treatment Plan, dat zorgverleners helpt bij het opstellen van behandelingen op maat voor hun patiënten.
AI-buddy’s
Inmiddels zijn er ook AI-chatbots die direct voor je klaarstaan als het mentaal even niet zo goed met je gaat. Een voorbeeld hiervan is PeacePal AI, een app voor mentale gezondheid waarmee je met AI-buddy’s kunt chatten. Die voeren gesprekken met je die helemaal afgestemd zijn op jouw unieke emotionele behoeften. Deze digitale maatjes zijn door en door getraind op specifieke data over mentale gezondheid, waardoor ze menselijke emoties feilloos kunnen ‘begrijpen’ en hun benadering in realtime kunnen aanpassen. Zo sluiten de antwoorden altijd aan op de emotionele toestand van de gebruiker. Ook zit er een game-achtig beloningssysteem in de app ingebouwd, bedoeld om je aandacht vast te houden en je te prikkelen om vaker terug te komen. Maar of zo’n verslavend aspect nou bevorderlijk is voor je mentale welzijn?
De tot nu toe meest vernieuwende methode in de geestelijke gezondheidszorg werd vorig jaar geïntroduceerd door EBRAINS AISBL, een internationale non-profitorganisatie die zich met hersenonderzoek bezighoudt. Het Virtual Brain Twin-project, zoals dit baanbrekende initiatief heet, wil met behulp van AI, wiskundige analyse en simulatie van neuronale microcircuits virtuele ‘hersentweelingen’ van psychiatrische patiënten maken. Artsen kunnen daarmee onderzoeken hoe verschillende soorten medicijnen en doseringen de hersenen van een specifieke patiënt beïnvloeden. En ze kunnen experimenteren met alternatieve behandelingsopties die hopelijk tot betere resultaten voor de patiënt leiden. In eerste instantie richt het project zich op mensen met schizofrenie, maar de onderzoekers hopen dat ze uiteindelijk allerlei medische aandoeningen kunnen behandelen. Niet alleen psychiatrische stoornissen, maar ook hersenziekten als epilepsie, Alzheimer, multiple sclerose en Parkinson.
“AI heeft veel voordelen voor de samenleving, maar het kan de menselijke ondersteuning die zo belangrijk is in de geestelijke gezondheidszorg niet vervangen.”
Dr. Roman Raczka, voorzitter van de British Psychological Society
Het menselijke contact blijft onmisbaar
Hoewel digitale tools goed blijken te werken bij de behandeling van sommige psychische aandoeningen, gelooft lang niet iedereen dat we ons geestelijk welzijn in handen van machines moeten leggen.
Ondanks dat er steeds meer bewijs is dat digitale technologieën voor sommige mensen een uitkomst kunnen zijn, blijven veel experts standvastig in hun afwijzing van digitale behandelingen. Deze weerstand is best logisch, want heeft te maken met het feit dat digitale middelen het ‘menselijke’ missen. AI kan namelijk wel geprogrammeerd worden om empathie na te bootsen, maar voor het écht doorgronden van complexe emoties mist het toch nog wel wat sociale intelligentie. Evenals de emotionele nuances en intuïtie die een menselijke therapeut wel heeft. “AI heeft veel voordelen voor de samenleving, maar het kan de menselijke ondersteuning die zo belangrijk is in de geestelijke gezondheidszorg niet vervangen”, zegt Dr. Roman Raczka, voorzitter van de British Psychological Society. “AI kan echte menselijke empathie niet evenaren en het risico bestaat dat het een vals gevoel van verbondenheid creëert in plaats van betekenisvolle interactie.”
Anderen maken zich zorgen over de hardnekkige neiging van generatieve AI om valse of misleidende informatie te produceren. Dit kan ernstige gevolgen hebben, vooral bij complexe geestelijke gezondheidsproblemen. Zo stelt Prof. Dame Til Wykes, hoofd van de afdeling geestelijke gezondheid en psychologie aan King’s College London: “Ik denk dat AI nog niet op het niveau is waarop het nuance kan bieden, en het zou zelfs totaal ongeschikte adviezen kunnen geven.” Er is ook een risico dat mensen te veel op AI-chatbots gaan vertrouwen, waardoor ze de voorkeur geven aan kunstmatige connecties in plaats van het echte contact met mensen. “Een van de redenen waarom je vrienden hebt, is dat je persoonlijke dingen met elkaar deelt en erover praat,” zegt Wykes. “Het hoort bij een vriendschap, een band. En als je AI voor dat soort dingen gebruikt, gaat dat dan niet ten koste van echte vriendschappen?”
Conclusie
Wat is nu de belangrijkste conclusie die we uit het bovenstaande kunnen trekken? Is digitale technologie de toekomst van de geestelijke gezondheidszorg of is het niet meer dan een goedbedoeld experiment waar we onze mentale sores niet echt mee kunnen oplossen? Misschien is het antwoord niet een simpelweg ‘ja’ of ‘nee’. Wat we wel kunnen constateren is dat het werk aan ons mentale welzijn eigenlijk te lang achter gesloten deuren heeft plaatsgevonden – in de spreekkamer van de therapeut, op de psychiatrische afdeling en in gefluisterde gesprekken tussen goede vrienden. Maar nu, dankzij de mogelijkheden van digitale technologie, stromen de oplossingen de wereld in. Daardoor kunnen veel meer mensen aan de slag met waar ze van binnen mee worstelen, op een manier die bij ze past.
En ja, de sceptici hebben absoluut een punt met hun terechte vraag: hoe kunnen machines ooit onze pijn en ons lijden werkelijk bevatten? Dat kunnen ze niet – althans niet op de manier zoals een ander mens dat kan. Maar misschien is dat ook niet de vraag die we moeten stellen. Deze digitale hulpmiddelen zijn immers niet bedoeld om het contact met mensen te vervangen. Wel helpen ze ons om omgevingen te creëren waar mensen zich veilig genoeg voelen om aan hun genezingsproces te beginnen, vaak voor het eerst. En misschien is dat wel genoeg.
