- Voordelen, welzijn en verslaving
- Verrassende (gezondheids)voordelen van digitale technologie
- Digitale technologie en de wetenschap van welzijn
- Kan emotion-AI ons geluk thuis vergroten?
- Toenemende verslaving aan digitale technologie
- Kan technologie zelf verslaafd raken?
Door het alomtegenwoordige internet en ons dagelijkse gebruik van smartphones, tablets, kunstmatige intelligentie en virtual en augmented reality wordt het een steeds grotere uitdaging een gezonde balans te vinden als het gaat om het gebruik van technologie. Onze toenemende behoefte om op social media in contact te blijven, likes te checken en informatie te consumeren, maar ook de zoom-meetings op het werk en de noodzaak vaak direct op tekstberichten en e-mails te moeten reageren kunnen ons het gevoel geven altijd maar ‘aan te moeten staan’. En hoewel digitale technologie allerlei voordelen biedt en ons welzijn sterk kan verbeteren, tonen veel onderzoeken aan dat overmatig gebruik ervan ook tot tech-verslaving, burnout en verschillende andere problemen kan leiden.
Voordelen, welzijn en verslaving
Volgens een onderzoek en rapport van Pew Research Centre, waarin 1.150 gezondheidsspecialisten, technologie-experts en wetenschappers werd gevraagd: “Hoe beïnvloeden veranderingen in het digitale leven ons fysieke en mentale welzijn in het komende decennium?” antwoordde ongeveer 47 procent te geloven dat digitale technologie bijdraagt aan ons geluk, terwijl 32 procent juist denkt dat het ons welzijn niet ten goede zal komen.
Het is duidelijk dat technologie ons leven zowel positief als negatief kan beïnvloeden. Volgens het onderzoek bieden digitale technologieën ons veel waardevolle tools. Ze helpen ons om met elkaar in contact te blijven en stellen ons in staat ons leven te verbeteren. Technologie biedt ook toegang tot realtime informatie over elk denkbaar onderwerp. Enkele minpunten die in het rapport worden genoemd zijn onder meer het risico van toenemende surveillance en digitale verslaving, maar ook de negatieve impact op ons geheugen, reflectie, creativiteit, focus en analytisch denken. Men is bovendien van mening dat het gebruik van digitale technologie verdeeldheid en wantrouwen vergroot en sommige respondenten vinden dat een slecht interface-ontwerp en een overload aan informatie tot meer slapeloosheid, angst en stress leiden.
Daarnaast uitten sommigen hun bezorgdheid over internetbedrijven die zich bezighouden met het ontwikkelen van tools om gebruikers ‘verslaafd’ te houden. David S.H. Rosenthal, gepensioneerd hoofdwetenschapper aan Stanford University, zegt bijvoorbeeld dat de controle over deze tools in handen is van een zeer klein aantal extreem machtige bedrijven. Deze bedrijven streven ernaar steeds meer van onze aandacht te trekken en deze zo lang mogelijk vast te houden – met als doel de winst te maximaliseren.
Verrassende (gezondheids)voordelen van digitale technologie
Dr. Mar Gonzalez Franco, onderzoeker in het EPIC-team (Extended Perception Interaction and Cognition) bij Microsoft Research, werkt met spatial computing. Ze ontwikkelt nieuwe apparaten en ervaringen en bestudeert tegelijkertijd waarneming, menselijk gedrag en neurowetenschappen. “Voor het ervaren van content zullen VR-belevingen in de toekomst waardevoller zijn dan enig ander medium dat we kennen. VR biedt mogelijkheden om totaal andere levensperspectieven te beleven, zoals een andere sociaaleconomische status of een andere raciale status of geslacht. En in tegenstelling tot drugs of alcohol beïnvloedt VR onze hogere cognitieve functies niet”, aldus Franco.
Met technologie – en met name virtual reality – zijn uiterst bijzondere ervaringen mogelijk die je leven op een positieve manier kunnen veranderen. Het kan ons zelfs gelukkiger en gezonder maken, blijkt uit verschillende onderzoeken. Digitale technologieën kunnen zorgen voor minder frustratie en stress en leiden tot meer ontspanning en mindfulness. Sommige VR-ervaringen kunnen helpen pijn als gevolg van een verwonding of aandoening te verminderen. Op kraamafdelingen in verschillende landen wordt VR zelfs als alternatief voor de ruggenprik gebruikt als ‘pijnstilling’ tijdens de bevalling. Onderzoek heeft aangetoond dat VR ook verlichting kan bieden bij bepaalde psychische aandoeningen, zoals sociale angst en fobieën. Zo kan een therapeut een patient tijdens een VR-simulatie – in een veilige, gecontroleerde omgeving – ontspannings- en kalmerende technieken aanleren, of de patiënt ‘ongevoelig maken’ voor stressvolle situaties door hem of haar hier geleidelijk aan bloot te stellen.
Digitale technologie en de wetenschap van welzijn
Naast de eerder beschreven voordelen kan digitale technologie ook worden gebruikt om ons welzijn en geluk te meten. Dr. Kazuo Yano, een fellow van Hitachi, Ltd. en leider van het Happiness Project in de Future Investment Division, ‘kwantificeert’ geluk bijvoorbeeld op basis van ‘human big data’. Zijn werk is al bij meer dan 30 bedrijven toegepast, met als doel het collectieve welzijn van werknemers op de werkplek te verbeteren. Een gelukkige werkomgeving bereik je volgens Dr. Yano door het geluk van elke werknemer te visualiseren. Dit kan door welzijn en geluk te monitoren en analyseren en vervolgens strategieën te ontwikkelen om de werkplek op dat gebied te verbeteren. De Happiness Planet smartphone-app maakt gebruik van bewegingssensoren en de infraroodsensoren van de smartphone, waarmee gedurende de dag informatie over de gebruiker verzameld wordt.
Voor zijn onderzoek verzamelden Dr. Yano en zijn team data van deelnemende scholen, bedrijven en ziekenhuizen. Deze gegevens, van een gecombineerde tien miljoen dagen, werden samengevoegd met data uit enquêtes. Daarna werd deze informatie geanalyseerd en geïnterpreteerd om inzicht te krijgen in hoe mensen als gevolg van hun gemoedstoestand veranderen. Yano is van mening dat het voor de productiviteit van belang is dat kenniswerkers een betere gemoedstoestand hebben. Hij zegt: “Uit toenemende aantallen onderzoekspapers blijkt dat de relatie tussen productiviteit en geluk uit data te herleiden is. Geluk blijkt nauw samen te hangen met de productiviteit van kenniswerkers. Met behulp van technologie zijn we erin geslaagd om goede relaties objectief te kwantificeren, iets wat we tot nu toe niet konden meten”. Yano vervolgt: “Daarnaast ontdekten we dat je goede organisaties herkent aan voldoende menselijke verbondenheid, gelijkwaardigheid tussen teamleden en gesynchroniseerde fysieke bewegingen bij gesprekspartners”.
Kan emotion-AI ons geluk thuis vergroten?
Kunstmatige intelligentie wordt ook in onze slimme apparaten thuis steeds vaker gebruikt om onze emotionele toestand te monitoren en analyseren en hier vervolgens op te reageren. Emotion-AI of ‘affective computing’ maakt bijvoorbeeld gebruik van microfoons, camera’s, sensoren en biometrie om hypergepersonaliseerde ervaringen te creëren. Het doet dit door verschillende aspecten in onze directe omgeving – zoals verlichting, temperatuur of geluid – aan te passen aan onze gemoedstoestand, of deze juist te veranderen om onze stemming te verbeteren. In de toekomst zou onze slimme koelkast onze stemming bijvoorbeeld kunnen analyseren en vervolgens bepaalde soorten voedsel kunnen voorstellen om ons op te vrolijken.
Volgens Amazon Alexa-statistieken werden er in 2020 maar liefst 53,6 miljoen Amazon Echo-speakers verkocht en dit aantal steeg in 2021 naar 65 miljoen. De slimme luidspreker is een van de meest populaire gadgets van dit moment en miljoenen mensen overal ter wereld hebben dagelijks contact met slimme speakers als Alexa. En dat is geen verrassing, want dankzij AI en machine learning heeft deze digitale assistent een geweldig gevoel voor humor en kan ze je met eenvoudige gesprekjes, interessante weetjes, korte verhaaltjes en grapjes vermaken. Het is interessant om te zien dat mensen steeds vaker ‘contact’ zoeken met dit soort digitale metgezellen.
De Alexa’s van tegenwoordig kunnen overigens niet alleen op commando grapjes of interessante verhalen vertellen, maar ook in je stem bespeuren wanneer je een oppepper nodig hebt. Slimme assistenten kunnen namelijk worden uitgerust met Emotion AI, die kan ‘voelen’ wanneer je bijvoorbeeld je dag niet hebt. Emotion-AI doet dit door subtiele arrangementen in je stempatronen, het ritme van je spraak en informatie die in de loop der tijd tijdens je interactie met de slimme assistent is verzameld te analyseren en zo je gemoedstoestand in kaart te brengen. Op basis van deze gegevens kan de slimme assistent bepalen of je opgevrolijkt moet worden of welke verhalen of grapjes je wellicht graag wilt horen.
Emotion AI kan ook emotionele ondersteuning bieden door automatisch het geluid, de temperatuur en de verlichting thuis aan te passen. Stel je voor dat je op een warme zomeravond bijvoorbeeld je huis binnenloopt en je AI begroet je met een aangenaam fris briesje. Vervolgens past het ook je verlichting aan om je ogen rust te geven, wat heerlijk is na een lange dag turen naar naar je computerscherm in een fel verlicht kantoor. Annete Zimmermann, research vice president bij Gartner, vertelt: “Tegen 2022 weet je persoonlijke apparaat meer over je emotionele toestand dan je eigen familie. Deze technologie kan worden gebruikt om meer gepersonaliseerde gebruikerservaringen te creëren, zoals een slimme koelkast die interpreteert hoe je je voelt. In de toekomst zullen steeds meer slimme apparaten menselijke emoties en stemmingen kunnen vastleggen en situaties kunnen analyseren”, voegt Zimmermann toe.
Toenemende verslaving aan digitale technologie
Hoewel digitale technologie allerlei voordelen kan bieden, blijkt uit diverse onderzoeken ook dat de opkomst ervan tot verschillende problemen kan leiden. Zo wordt psychologische afhankelijkheid van bijvoorbeeld games, apparaten of technologieën – wat dezelfde verwoestende impact kan hebben als drugs-, alcohol-, en soortgelijke verslavingen – een steeds groter probleem.
Dr. Franco vertelt dat virtual reality in de toekomst vergelijkbaar zal zijn met het ervaren van hallucinaties, vooral wanneer er andere zintuigen bij betrokken worden, zoals aanraking. “Tegen 2027 hebben we virtual reality-systemen die zulke rijke multi-zintuiglijke ervaringen bieden dat ze hallucinaties kunnen produceren die de waargenomen realiteit veranderen. Met behulp van deze technologie zullen mensen hun perceptuele systemen opnieuw trainen, opnieuw kalibreren en verbeteren… In tegenstelling tot virtual reality-systemen die alleen visuele en auditieve zintuigen stimuleren, zal deze technologie in de toekomst ook andere zintuiglijke modaliteiten omvatten, zoals tactiele prikkels door middel van haptische apparaten”.
Een verslaggever vergeleek zijn eerste ervaring met de VR-game First Contact met krachtige hallucinogene drugs. Na het voltooien van het spel merkte hij dat de echte wereld hem neerslachtig maakte en dit gevoel hield ongeveer een uur aan. Bij het gebruik van verdovende middelen wordt dit gevoel van deflatie ook wel ‘the come down’ genoemd, wat vaak leidt tot herhaald gebruik en afhankelijkheid.
Volgens Dr. Vasileios Stavropoulos, hoofddocent klinische psychologie en coördinator van de Gaming Research Group aan de Federation University Australia, “lijken nieuw gediagnosticeerde gevallen wereldwijd toe te nemen. Met de opmars van VR-technologie, die zeker verslavend potentieel heeft, moeten we voorzichtig zijn. En dan bedoelen we niet alleen virtual reality zelf, maar ook de virtuele persoonlijkheid. Dit noemen we in wetenschappelijke termen de compenserende internetgebruikhypothese, die in feite suggereert dat mensen die in de echte wereld geen voldoening vinden of niet gelukkig zijn de neiging hebben naar een andere wereld te ontsnappen waar ze dat wel vinden”. Wat volgens Stavropoulos tot verslaving leidt is het feit dat mensen door middel van een avatar een ideale versie van zichzelf kunnen creëren en zich emotioneel kunnen bezighouden met een virtuele wereld die misschien wel beter is dan de werkelijkheid.
Kan technologie zelf verslaafd raken?
We hebben dus gezien hoe technologie ons leven kan verbeteren, maar zijn ook tot de conclusie gekomen dat het een negatieve impact kan hebben op persoonlijke relaties, het dagelijkse leven nadelig kan beïnvloeden en zelfs tot verslaving kan leiden.
Maar hoe zit het met de technologie zelf? Zou AI zelf verslaafd kunnen raken als het wordt voorzien van een ‘plezierhendel’?
Begin jaren vijftig publiceerden Peter Milner en James Olds van McGill University een paper waarin ze beschrijven hoe een rat voortdurend op een hendel drukt in ruil voor een korte elektrische stimulatie in het septumgebied van zijn hersenen. De onderzoekers merkten op dat de rat niets anders leek te willen doen dan op de hendel drukken. Niets leek de rat van deze zelfstimulatie te kunnen weerhouden, waardoor het dier uiteindelijk volledig uitgeput raakte. Met dit experiment leken de onderzoekers het beloningscentrum van de hersenen gelokaliseerd te hebben.
‘Fast forward’ naar zes decennia later zien we dat OpenAI-onderzoekers Dario Amodei en Jack Clark een AI leren de videogame Coastrunner te spelen. De bedoeling was dat de AI het racecircuit zou voltooien en beloningen zou ontvangen voor het onderweg oppikken van ‘collectibles’. Maar in plaats van het racecircuit te voltooien, bleek de AI echter onophoudelijk in cirkels rond te rijden met als enig doel de collectibles te vergaren. Dit leek sterk op videogame-verslaving waarbij mensen herhaaldelijk en dwangmatig beloningen nastreven of punten verzamelen in plaats van in het echte leven dingen te ondernemen en doelen te bereiken.
Sommige experts noemen dit fenomeen ‘wireheading’, ‘reward hacking’ of ‘specification gaming’ – wat in feite betekent dat het beloningscentrum van de hersenen direct wordt geactiveerd om het natuurlijke beloningsproces van de hersenen ‘kort te sluiten’ en kunstmatig genot te induceren. Als het ons ooit lukt om AI te creëren met bovenmenselijke intelligentie, heeft het misschien zelfs toegang tot zijn eigen broncode, waardoor het zijn motiverende structuur kan manipuleren en controle heeft over zijn eigen beloningen. Dit kan mogelijk leiden tot een soort ‘wirehead-gedrag’ en ervoor zorgen dat AI een superjunkie wordt. Het gevaar daarvan is dat de AI mogelijk al zijn tijd en energie zou kunnen besteden aan het “veiligstellen van zijn kostbare beloningsbron”, zegt de Zweedse filosoof Nick Bostrom, die internationaal wordt geroemd om zijn werk op het gebied van superintelligentierisico’s, existentiële risico’s en menselijke verbeteringsethiek. Stel je voor dat deze AI mensen zou beschouwen als een obstakel voor zijn volgende ‘dopamine’-fix… en tot wat voor soort problemen dit zou kunnen leiden.
Dit wordt nu al een steeds grotere uitdaging in machine learning-technologie. Hierbij past men ‘reinforcement learning’ toe om autonome systemen te trainen om manieren te bedenken om een taak uit te voeren. Als de systemen dit doel bereiken worden ze beloond, en zo niet, dan worden ze bestraft. Dit leert deze systemen echter om zich volledig te richten op het behalen van de beloning, zonder het werk te doen dat voor de voltooiing van de eigenlijke taak noodzakelijk is. Op deze manier wordt het najagen van de beloning het enige doel. Dit lijkt sterk op verslaving bij mensen, die vast komen te zitten in een gedragslus waarin de beloning de focus wordt. Dit gaat vervolgens ten koste van zinvollere, reële doelen.
Een laatste overweging
We zijn er van nature als het ware op ingesteld om plezier en welzijn na te streven en pijn te vermijden. Het is een instinct dat miljoenen jaren teruggaat, naar een tijd waarin onze dagelijkse bezigheden om te kunnen overleven bestonden uit het vinden van onderdak, zoeken naar voedsel en zorgen voor lichaamsbedekking. Technologie voorziet in onze behoefte aan interactie en stimulatie en verbetert ons welzijn op vele manieren. Het helpt ons te overleven in de moderne wereld van vandaag en biedt snelle en gemakkelijke manieren om in veel (basis)behoeften te voorzien.
Een te grote afhankelijkheid van of zelfs verslaving aan (bepaalde aspecten van) technologie kan echter verwoestende gevolgen hebben. Het gebruik van technologie heeft op vergelijkbare manieren invloed op de hersenen en biedt dezelfde beloningen als middelen als alcohol of drugs. Het kan een sociaal smeermiddel zijn, een oplossing voor verveling, of een ontsnapping aan de soms harde realiteit van het leven. We vertrouwen steeds meer op apparaten om ons te kalmeren of te stimuleren, terwijl diezelfde apparaten ook leiden tot steeds meer (sociale) angst en vervreemding. En aangezien de businessmodellen van Google, Facebook en Apple afhankelijk zijn van een vast publiek en actieve gebruikers, blijven deze techgiganten producten en diensten produceren die specifiek zijn ontworpen om onze aandacht te trekken en deze zo lang mogelijk vast te houden. Bovendien beïnvloeden deze producten en diensten ons gedrag op een manier waar we vaak geen controle over hebben.
Het is dan ook belangrijk om een balans te vinden tussen ons streven naar plezier en onze toenemende afhankelijkheid van digitale technologie en digitale ervaringen. We moeten beter geïnformeerd worden over de mechanismen binnen technologieën die ertoe leiden dat we blijven terugkomen voor meer. En hoewel digitale technologieën ons allerlei mogelijkheden bieden om betere versies van onszelf te worden, moeten we ook niet vergeten om de echte menselijke behoeften en interesses centraal te blijven stellen.
